Nederlandse Familienamenbank |
Aanwijzingen voor het gebruik en achtergrondinformatie
Algemeen:
- rode woorden en namen zijn een hyperlink
- de zoekfunctie blijft altijd rechtsboven staan
- alle namen hebben een eigen kaart
- informatie wordt regelmatig aangevuld
- aantallen kleiner dan 5 worden niet gegeven
Het zoekvenster
Het zoekvenster heeft de opties 'is gelijk aan', 'begint met', 'eindigt met', 'bevat' en 'geavanceerd'. Bij 'is gelijk aan' moet een volledige familienaam in het zoekveld worden getypt. Men komt dan rechtstreeks op de pagina over deze naam. Bij de overige opties volstaat een deel van een naam. Het resultaat is een naamlijst met alle namen die aan de zoekopdracht voldoen. Achter elke naam staat het aantal naamdragers dat in 2007 met de Nederlandse nationalitieit bij de Gemeentelijke Basisadministratie is geregistreerd. Een rode naam kan men aanklikken om een verspreidingskaart te verkrijgen of om op een pagina te komen met meer informatie over deze naam. Men kan aan de naamlijst zien of een naam als lemma voorkomt of mogelijk deel uitmaakt van een lemma dat enkele varianten bevat. Er is geen link bij namen die in 2007 minder dan vijf keer voorkwamen én die (nog) niet gelemmatiseerd zijn.
Met de zoekoptie 'geavanceerd' kunnen zogenaamde reguliere expressies worden gebruikt. Daarmee kan een groep namen worden geselecteerd die aan bepaalde spellingseisen voldoet, bijvoorbeeld alle spellingsvarianten van Van der Heide. Op een aparte pagina worden deze reguliere expressies uitgelegd. Met de zoekopdracht verkrijgt men een lijst namen die aan de expressie voldoen. Het resultaat is een verspreidingskaart van alle overgebleven namen samen. Bijvoorbeeld een kaart van het Friese naamtype op -stra of van de namen die eindigen op -se, zodat men kan zien dat die overwegend in Zeeland voorkomen.
Lemma
Als de geselecteerde naam als lemma in de Nederlandse Familienamenbank is opgenomen, dan wordt de informatiepagina van deze naam getoond. Daarop staat bovenaan de gekozen naam in groene letters, mogelijk met één of twee rode namen aan de linkerkant en/of één, twee of drie rode namen aan de rechterkant. In dit schema zijn de namen aan linkerzijde de meer voorkomende varianten en bij die namen kan men mogelijk naamsverklaringen en documentatie vinden die ook voor de gezochte naam van belang zijn. De namen aan de rechterzijde zijn minder voorkomende varianten of gelijksoortige namen waarmee een link is gelegd. Ook bij die namen kan informatie opgenomen zijn die relevant is voor de geselecteerde naam.
In bepaalde gevallen zijn verschillende varianten als één lemma samengenomen. Dat geldt voor varianten met een voorzetsel en verschillende vormen van het lidwoord (bv. Berg, van de / den / der), ij- en y-varianten (Meijer en Meyer) en een aantal umlaut-, trema- en accentvarianten (Brusse en Brussé, Ariens en Ariëns, Bruggink en Brüggink).
Onder het naamschema staat de menubalk die uit vijf onderwerpen bestaat: 1. aantal en verspreiding; 2. analyse en verklaring; 3. documentatie; 4. varianten; 5. catalogus CBG. Is een term rood dan kunt u de pagina achter de tab openen; is een term grijs dan ontbreekt het betreffende onderwerp bij deze naam. Het onderwerp 'aantal en verspreiding' wordt bij selectie van de lemma-naam al meteen gepresenteerd.
Aantal en verspreiding
Hier wordt het aantal naamdragers van een familienaam in Nederland in 1947 en 2007 gegeven met kaarten van de verspreiding van dit aantal over het land. Zo kan de verandering over een periode van 60 jaar bekeken worden. Tussen 1947 en 2007 nam de bevolking van Nederland van 9,5 tot 16 miljoen toe en van veel namen is het aantal naamdragers met 50 tot 70% gegroeid. Er zijn namen die in aantal meer dan verdubbeld zijn en er zijn namen die in aantal zijn afgenomen of zelfs zijn verdwenen. En er zijn heel veel nieuwe namen van immigranten bijgekomen!
GBA 2007
Alle 314.000 familienamen die omstreeks 5 september 2007 bij de Gemeentelijke Basisadministratie
van de Nederlandse gemeenten geregistreerd waren, zijn in de Nederlandse Familienamenbank opgenomen.
Bij de namen die door 5 of meer personen zijn gedragen is het exacte aantal gegeven en de
verspreiding ervan is op een kaart weergegeven. Bij de namen met minder naamdragers is
het aantal <5 (minder dan 5) gegeven en van deze namen wordt geen kaart getoond.
Een lemma kan verschillende varianten bevatten die hier onder elkaar staan; ook treft u
mogelijk identiek gespelde namen aan die echter qua hoofdletternotatie van elkaar afwijken.
Er kan gekozen worden tussen twee kaartpresentaties: de optie 'kaart' voor een kaart van
het aantal naamdragers per gemeente, of de optie '%kaart' voor het relatieve aantal inwoners
in een gemeente met de betreffende naam.
Als bij de optie 'kaart' het pijltje met de muis op een plaats op de kaart wordt gezet,
verschijnt (zonder te klikken!) de gemeentenaam met het aantal personen, of alléén
de gemeentenaam als daar minder dan 5 naamdragers zijn ingeschreven. Deze beperking is ter
bescherming van de privacy ingesteld. Op basis van een berekening waarin het (geringe) aantal
dragers van een naam afgezet wordt tegen het inwoneraantal van een (kleine) gemeente komt het
ook voor dat de aanwezigheid van naamdragers om die reden in zijn geheel niet wordt gegeven.
Op de '%kaart' wordt per gemeente het percentage naamdragers van een naam ten opzichte van de
personen met een andere naam gegeven.
Volkstelling 1947
Bij ongeveer 100.000 familienamen vindt u een overzicht van het aantal naamdragers die bij de
volkstelling van 31 mei 1947 geregistreerd zijn. Deze zijn verdeeld over de elf provincies van
destijds (Flevoland was er nog niet) en de steden Amsterdam, Den Haag en Rotterdam.
Dit namencorpus is ontleend aan het Nederlands Repertorium van Familienamen
(Amsterdam, P.J. Meertens-Instituut, 1963-1988).
Bepaalde varianten zijn in de Nederlandse Familienamenbank bij één lemma ondergebracht, omdat het verschil
tussen de naamvormen op de naamstrookjes van de volkstelling niet duidelijk was. De namen Van de Berg,
Van den Berg en Van der Berg werden bijvoorbeeld vaak als 'v.d. Berg' genoteerd; Meijer en Meyer kan
men vaak terugvinden met een ij zonder puntjes, een letterteken dat geschreven wordt maar op
het toetsenbord ontbreekt.
Onder de provinciekaart van 1947 treft u bij een aantal namen de hyperlink 'personen met geboortedatum en adres' aan. Door hier op te klikken opent u een lijst met één of meer personen met de individuele gegevens die van de register-controlestroken van de volkstellingsformulieren zijn overgenomen:
Strookje van een vrouw:
Eigen achternaam (meisjesnaam): ...
Achternaam echtgenoot (ook voor gescheiden vrouwen en weduwen): ...
Voornamen (eerste voluit): ...
Geboortedatum en -jaar: ...
Straat en no.: ...
Gemeente (en prov.): ...
Strookje van een man:
Achternaam: ...
Voornamen (eerste voluit): ...
Geboortedatum en -jaar: ...
Straat en no.: ...
Gemeente (en prov.): ...
Op de site van KNAW 200 (mirror) (over het 200-jarig jubileum van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen) kunt u de afbeeldingen van een aantal naamstrookjes bekijken, o.a. van Willem Drees, Maria Montessori, Hermine Gies-Santrouschitz ("Miep Gies"), Lubertus Swaanswijk (Lucebert), Jan Wolkers, Johan Cruijff en Jan Czerski, een Poolse soldaat die aan Operatie Market Garden heeft meegedaan en destijds in een Utrechts opvangtehuis verbleef.
Analyse en verklaring
Een familienaam kan verklaard worden op grond van zijn ontstaansgeschiedenis en door de naam te vergelijken met gelijksoortige namen. De namen waarvan daadwerkelijk de ontstaanswijze te achterhalen is, zijn helaas in de minderheid. Familienamen ontstonden immers net als bijnamen in de volksmond; het motief voor naamgeving werd nergens genoteerd en achteraf mag men er naar raden. De naamsverklaringen die in de Nederlandse Familienamenbank gegeven worden berusten voor het merendeel op een veronderstelling. Van belang voor het deskundig verklaren van namen zijn in ieder geval de oudste naamvormen. Een naam kan in de loop der tijd immers aan verandering onderhevig geweest zijn, soms zelfs zodanig dat de oorspronkelijke vorm niet meer uit de huidige naam te halen is. Naamsverklaringen vindt u vooral bij de zogenaamde topnamen; dat zijn de naamsvarianten die het meest voorkomen en waar u dus terecht komt als u steeds de linkernaam in het schema aanklikt. Voor de naamsverklaringen die u hier aantreft is de redactie van de Nederlandse Familienamenbank verantwoordelijk. Andere naamsverklaringen kunt u met bronvermelding onder de menuknop 'documentatie' vinden.De familienamen worden geanalyseerd op basis van bepaalde kenmerken en specifieke componenten. Er zijn kenmerken die de namen naar motieven bij de naamgeving categoriseren en er zijn verschillende vormkenmerken. De voorkomende trefwoorden zijn: 1. patroniem, metroniem, samenstelling met voornaam, toponiem, adresnaam, herkomstnaam, beroepsnaam, betrekking, persoonstype, metonymische beroepsnaam, lichaam en kleding, metafoor, abstract begrip, adjectief, zinwoord; 2. oude spelling, dialect, vormverandering, Latijn & Grieks, anagram, distinctie, dubbele naam, twee delen, naamswijziging, vondeling, andere taal, adaptatie. Vervolgens worden er diverse naamscomponenten uitgelicht, zoals voorzetsels, voorvoegsels, flexie-uitgangen en suffixen.
De trefwoorden en woorddelen zijn verbonden met paragrafen waar de betreffende onderwerpen worden behandeld. Voor veel namen is de ontstaansgeschiedenis echter duister en dat maakt classificatie onzeker. Bovendien kan een familienaam tot verschillende naamtypen behoren, of tot een overkoepelende categorie zonder dat een specificatie duidelijk is.
Documentatie
Bij 'documentatie' worden puntsgewijs relevante literatuurreferenties gegeven. Ze kunnen voorafgegaan worden door een samenvatting of een citaat en gelokaliseerde naamsvermeldingen uit historische bronnen. Het documentatieveld bevat in wezen de voetnoten bij de naamsverklaring. De bibliografische notaties tussen haken zijn gerelateerd aan een bibliografisch systeem waarin via een zoekveld de volledige titelbeschrijvingen bij afkortingen en eventuele aanvullingen zoals adresgegevens gevonden kunnen worden. Door de jaren heen is ook informatie verworven van informanten. Deze worden zo mogelijk met e-mail-adres vermeld zodat men rechtstreeks contact met hen kan opnemen. Bij een aantal namen is een tekst van informanten als pdf-bijlage opgenomen. Tevens treft u hier mogelijk relevante (genealogische) websites aan.
Variatie
De varianten van een familienaam zoals ze in het schema boven aan de pagina zijn gepresenteerd, zijn vaak onderdeel van een grotere hiërarchische constellatie, die soms ook complex kan zijn omdat namen tot verschillende groepen kunnen behoren. Men kan van naam tot naam stappen om daar een indruk van te krijgen. Maar bij de topnamen en ook wel bij subtopnamen vindt u onder het kopje 'varianten' ook een opsomming van de varianten, zodat men daar het totaalbeeld van een groep namen verkrijgt. Bovendien worden hier dubbele namen of samengestelde naamsvormen ondergebracht. Uit minder voorkomende varianten of unieke namen zijn ook dubbele namen gevormd en die treft men derhalve onder de 'varianten' van de betreffende namen aan. Als er twijfel bestaat over de relatie van een naam tot een reeks namen staat er een vraagteken achter de naam. Als een naam tussen haken staat wil dat zeggen dat deze naam weliswaar tot deze reeks behoort, maar dat de naamsverklaring ambivalent is, zodat de naam ook tot een andere groep kan worden gerekend.
Catalogus CBG
De koppeling naar de catalogus van het Centraal Bureau voor Genealogie verbindt u rechtstreeks met de pagina die voor de betreffende naam van toepassing is. In het nu geopende venster verschaft een twaalftal 'buttons' u toegang tot een belangrijk deel van de verzamelingen van het CBG.
Privacy
De naamgevens die ten grondslag liggen aan de Nederlandse Familienamenbank en de Nederlandse Voornamenbank zijn verstrekt op basis van een autorisatie die door het agentschap BPR (nationale GBA beheerder) is verleend aan het Meertens Instituut KNAW en de Universiteit Utrecht op grond van wetenschappelijk naamkundig onderzoek (art 17 eerste lid en art 109 Wet op de GBA, alsmede art 66a en 67 van het Besluit gemeentelijke basisadministratie persoonsgegevens). De presentatie in de beide namenbanken is gemeld bij het College Bescherming Persoonsgegevens. Ter bescherming van de privacy zijn de volgende uitgangspunten zijn gehanteerd:- Alle aanwezige namen worden genoemd, maar aantallen kleiner dan 5 worden niet gegeven. Dat is in overeenstemming met internationaal gehanteerde normen.
- In de verspreidingskaarten worden aantallen kleiner dan 5 per gemeente niet in getal getoond, wel in kleur. Afhankelijk aan het aantal naamdragers en de grootte van de betrokken gemeenten, kan het voorkomen dat aanwezigheid in kleine gemeenten in het geheel niet wordt getoond. Dat wordt bij de kaart vermeld. Bij zoeken met behulp van reguliere expressies worden in het geheel geen aantallen in de kaart getoond.
- Er is een keuze gemaakt voor de weergave van de woonplaats voor familienamen en de weergave van de geboorteplaats voor voornamen om combinatie van gegevens uit beide naambanken bij zeldzame namen zoveel mogelijk uit te sluiten.
Mocht het toch voorkomen dat men zich in zijn belangen geschaad voelt, dan verwijzen we naar de algemene disclaimer van het Meertens Instituut. In gemotiveerde gevallen zullen we de presentatie van de informatie aanpassen.
Literatuur
ICOS 2002 paperTop honderd Nederlandse familienamen (pdf)
Archaic surnames in The Netherlands (pdf)
De spelling van de familienamen (pdf)
De naammythe van Napoleon
Familienamen en 200 jaar burgerlijke stand (pdf)
Buitenlandse namen in Nederland - Jaarboek CBG 2012 (pdf)
Namen van adel (pdf)
Leidse familienamen (pdf)
Rowwen Hèze (pdf)
