KNAW-rapport naamgeving Meertens Instituut
Op maandag 16 oktober is het KNAW-rapport verschenen over het oorlogsverleden van P.J. Meertens (1899-1985).
Op maandag 16 oktober 2006, is het KNAW-rapport verschenen over een mogelijke naamsverandering van het Meertens Instituut. Ruim een jaar geleden ontving het bestuur van de KNAW een brief van de historicus Hans Derks, waarin deze aandrong op naamsverandering. Naar zijn oordeel was P.J. Meertens fout geweest in de oorlog. Op uitdrukkelijk verzoek van de directeur van het Meertens Instituut, Hans Bennis, heeft het bestuur van de KNAW vervolgens een commissie ingesteld om de beschuldigingen van Derks te onderzoeken. De commissie bestond uit de historici Hermann von der Dunk (voorzitter), Ido de Haan en Johannes Houwink ten Cate. Het door hen uitgebrachte rapport draagt de titel Bevindingen over P.J. Meertens op grond van literatuur en geraadpleegde bronnen.
De bevindingen van de commissie zijn duidelijk: de opstelling van P.J. Meertens tijdens de oorlog was ambivalent maar rechtvaardigt geenszins een naamsverandering van het instituut. Voor wie meer wil weten over het rapport: op vrijdagochtend 20 oktober heeft de KNAW een ochtendsymposium belegd. Plaats van handeling: Kloveniersburgwal 29, Amsterdam. Aanvang: 10.00 uur. Sprekers (in alfabetische volgorde): Hans Bennis, Hans Blom, Hans Derks, Hermann von der Dunk en Barbara Henkes.
De conclusies van het rapport hebben ons niet verrast. Sinds 1993 heeft de afdeling Etnologie (de vroegere afdeling Volkskunde) veel historiografisch onderzoek verricht, met bijzondere aandacht voor de volkskunde tijdens het interbellum en de bezettingsjaren. Ze heeft daarin wat Nederland betreft een voortrekkersrol gespeeld.
Hieronder geven we een overzicht van de voornaamste historiografische publicaties geschreven door medewerkers aan de afdeling en door onderzoekers buiten het instituut. Tevens kunt u gedurende twee weken een aantal van de meest relevante publicaties inzien. Het betreft hoofdstukken uit de studies van Ton Dekker en Barbara Henkes (met dank aan respectievelijk uitgeverij Aksant en uitgeverij Athenaeum – Polak &Van Gennep voor de door hen verleende toestemming). Ook kunt u drie artikelen raadplegen van Barbara Henkes.
Relevante historiografische publikaties afdeling Etnologie
Dekker, Ton, 'Het Rijksinstituut voor Nederlandsche Taal en Volkscultuur. Een mislukt initiatief tijdens de Tweede Wereldoorlog', in Antiquaren, liefhebbers en professoren, themanummer Volkskundig Bulletin 20:3 (1994) 343-374.
Dekker, Ton, 'Ideologie en volkscultuur: een geschiedenis van de Nederlandse volkskunde', in Volkscultuur. Een inleiding in de Nederlandse etnologie. Nijmegen: SUN, 2000, 13-65.
Dekker, Ton, De Nederlandse volkskunde. De verwetenschappelijking van een emotionele belangstelling. Amsterdam: Aksant, 2002.
Henkes, Barbara, 'Voor Volk en Vaderland. Over de omgang met wetenschap en politiek', in Volkseigen. Ras, cultuur en wetenschap in Nederland 1900-1950. Gastred. Martijn Eickhoff, Barbara Henkes, Frank van Vree, themanummer Jaarboek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie 11 (2000) 62-94. Zutphen: Walburg Pers, 2000.
Henkes, Barbara, 'P.J. Meertens. Een christen op zoek naar gelijkheid in verscheidenheid', in Een vreemde man, en die ons vreemd ontviel. Liber amicorum voor E.W.A. Henssen (1950-1999). Amsterdam: Lubberhuizen, 2000, 319-342, 411-418.
Henkes, Barbara en Björn Rzoska, 'Volkskunde und "Volkstumspolitik" der SS in den Niederlanden. Hans Ernst Schneider und seine 'grossgermanischen Ambitionen', in Griff nach dem Westen. Die 'Westforschung' der völkisch-nationalen Wissenschaften zum nordwesteuropäischen Raum (1919-1960). Red. Burkhard Dietz, Helmut Gabel, Ulrich Tiedau. Münster [etc]: Waxmann, 2003, 291-323.
Henkes, Barbara, 'De eenheid van "het volk" als basis voor wetenschap en politiek. P.J. Meertens en de Westforschung', in De Westforschung en Nederland. Gastred. Barbara Henkes en Ad Knotter, themanummer Tijdschrift voor Geschiedenis 118:2 (2005) 207-226.
Henkes, Barbara, Uit liefde voor het volk. Volkskundigen op zoek naar de Nederlandse identiteit 1918-1948. Amsterdam: Athenaeum-Polak & van Gennep, 2005.
Margry, Peter Jan, P.J. Meertens van het Meertens Instituut. Amsterdam: Meertens Instituut, 2002.
Roodenburg, Herman, 'Ideologie en volkscultuur: het internationale debat', in Volkscultuur. Een inleiding in de Nederlandse etnologie. Red. Ton Dekker, Herman Roodenburg en Gerard Rooijakkers. Nijmegen: SUN, 2000, 66-109.
Roodenburg, Herman, 'Volkskunde, vaderlandsliefde en levensverhalen: een inleiding', in Volkskunde, vaderlandsliefde en levensverhalen. Gastred. Barbara Henkes en Herman Roodenburg, themanummer Tijdschrift voor Sociale geschiedenis 29:2 (2003) 129-142.
Rooijakkers, Gerard, '"De tot vorm gekomen persoonlijkheid van het volk". Volkskunst als cultuurdiagnose', Volkskundig Bulletin 23 (1997) 89-106.
Relevante historiografische publikaties geschreven door derden
Ensel, Remco, 'Hollandse Heimat. Nationalisme en de fotografie van het landschap in het Interbellum', Holland 35:3 (2003) 212-229.
Frieswijk, J., 'Over boerenhuizen, ûleboarden en kippentrappetjes. Volkskundige activiteiten in Friesland in de periode 1918-1945', Volkskundig Bulletin 25 (1999) 1-38.
Frijhoff, W.Th.M., 'Volkskunde en cultuurwetenschap: de ups en downs van een dialoog. Verkorte vorm van lezing uitgesproken in de vergadering van de Afdeling Letterkunde, gehouden op 10 februari 1997', Amsterdam: Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen, 1997.
Johnson, Richard, 'Academics under pressure. Power and paradigms in two historical periods', in Volkseigen. Ras, cultuur en wetenschap in Nederland 1900-1950. Gastred. Martijn Eickhoff, Barbara Henkes en Frank van Vree, themanummer Jaarboek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie 11 (2000) 190-212.
Jong, A. de, De dirigenten van de herinnering. Musealisering en nationalisering van de volkscultuur in Nederland, 1815-1940. Nijmegen: SUN, 2001.
Ginkel, Rob van, Volkscultuur als valkuil. Over antropologie, volkskunde en cultuurpolitiek. Amsterdam: Het Spinhuis, 2000.
Ginkel, Rob van, Op zoek naar eigenheid. Denkbeelden en discussies over cultuur en identiteit in Nederland. Den Haag: Sdu, 1999.
Ginkel, Rob van, en Barbara Henkes, 'Over boeren en bosjesmannen. Momenten van toenadering en distantie tussen volkskunde en volkenkunde', Amsterdams Sociologisch tijdschrift 26:2 (1999) 255-281.
Kooi, J. van der, 'De volkskunde aan de Nederlandse universiteiten. Een historisch overzicht', in Antiquaren, liefhebbers en professoren. Momenten uit de geschiedenis van de Nederlandse volkskunde. Red. Ton Dekker, Paul Post en Herman Roodenburg, themanummer Volkskundig Bulletin 20:3 (1994) 323-342.
Vos, J.L.M. De spiegel der volksziel. Volksliedbegrip en cultuurpolitiek engagement, in het bijzonder in het socialistische en katholieke jeugdidealisme tijdens het interbellum. Nijmegen: SUN, 1993.
Wagemakers, T., 'Het Vaderlandsch Historisch Volksfeest. Over D.J. van der Ven, massatourisme en de moderne folklore', Jaarboek Nederlands Openluchtmuseum 2 (1996) 171-187.
Zeijden, A. van der, 'De "wortels" van de volkscultuur. Retorische elementen in het werk van Jos Schrijnen', Volkskundig Bulletin 21 (1995) 331-350.