Documentatie en archieven - Meertens Instituut

Al meer dan 60 jaar verwerft het Meertens Instituut archieven en worden er collecties gegenereerd. Dit unieke materiaal op het terrein van Nederlandse Etnologie en Variatielinguïstiek behoort tot het nationale erfgoed van Nederland. Vooral sinds de jaren zestig is de collectie sterk uitgebreid. Momenteel bezit het instituut plusminus 450 archieven. Een gedeelte daarvan bestaat uit papier, met een lengte van ruim 1500 meter, daarnaast komt het steeds frequenter voor dat archieven in digitale vorm worden bewaard.

In 2012 werden onder andere de volgende schenkingen aan de collectie toegevoegd

Foto’s van personen in klederdracht (Collectie J. Lange, archiefnummer 428). Jos Lange (1908-1983) was de eigenaar van een fotowinkel in Groningen. Daarnaast was hij ook actief als amateurfotograaf. In die hoedanigheid heeft hij in de periode 1930 tot 1965 plaatjes geschoten van mannen, vrouwen en kinderen in klederdracht. Hiervoor reisde hij naar plaatsen als Bunschoten, Kapelle, Katwijk, Marken, Middelburg, Scheveningen, Urk, Volendam en Vrouwenpolder. Deze collectie is een schenking van de Groninger archieven
Liedboekjes en schriftjes (Collectie Esselenbroek, archiefnummer 476). De zusters Riek en Jantje Esselenbroek werden in 1918 en 1923 geboren in het Gelderse plaatsje Ruurlo. Ze bezochten de zondagsschool en waren later actief in het kerkkoor. Waar tegenwoordig bij samenzang vaak fotokopieën worden verstrekt, was het indertijd nodig om de liedteksten handmatig te noteren. Deze kleine collectie met handgeschreven schriftjes, liedboekjes en een stapel losse bladen met liedteksten geeft een beeld van het school-, kerk- en koorrepertoire in deze periode (1925-1955) in een specifieke streek van Nederland (de Achterhoek)
Enquêtes inzake de intocht van Sinterklaas (Collectie Helsloot, archiefnummer 477). In 2007 en 2009 heeft John Helsloot, onderzoeker aan het Meertens Instituut, enquêtes verstuurd over Sinterklaasintochten. De enquête van 2007 was gericht aan organisatoren van de intochten (Sint-Nicolaascomités e.d.) en betrof inhoudelijke aspecten ervan. De enquête van 2009 is gestuurd aan alle gemeenten van Nederland en betrof de eventuele financiering van de intochten vanuit de gemeente.
Liedboeken (Collectie Van der Lee, archiefnummer 484). Herman van der Lee (1919-2008) en Katharina de Vries (1921-2010) waren actief waren binnen de Arbeiders Jeugd Centrale (AJC), de Stem des Volks en het NIVON. Tijdens bijeenkomsten van deze verenigingen was samenzang een belangrijk onderdeel van het programma. Van der Lee en De Vries verzamelden de liedboeken, -bundels en -bladen. In 2012 werden ze door hun dochter geschonken aan het Meertens Instituut.
Onderzoek ‘ Taal en leeftijd’ (Collectie Van Bree, archiefnummer 485 Deze collectie bevat ingevulde vragenlijsten uit 1982 die de taalkundige Cor van Bree heeft gebruikt voor het onderzoek ‘Taal en leeftijd’: een onderzoek naar taalverandering met de apparant time-methode. Daarnaast een aantal schets- en detailkaarten van taalconstructies. Deze kaarten zijn vervaardigd naar enquêtes over hebben-constructies en datiefconstructies binnen het Nederlandse taalgebied. Synthesekaarten van dit materiaal zijn verschenen in het proefschrift van Van Bree (1981).

Medewerkers: J.J. Schell, A.W.H. Jansen en D. van der Wal.

Informatieverstrekking

De documentaire informatieverstrekking is hoofdzakelijk gebaseerd op de collecties van Nederlandse Etnologie en Variatielinguïstiek op het Meertens Instituut. De persoonlijke expertise van de Meertens-documentalisten speelt daarbij een belangrijke rol. Vragen over familienamen en voornamen – veelal per e-mail naar aanleiding van de Nederlandse Familienamen Databank en de Nederlandse Voornamen Databank op de Meertens-website – worden beantwoord door de naamkundige staf. De dienstverlening is primair gericht op wetenschappers maar ze kan ook ondersteuning bieden aan journalisten, radio- en tvmakers, amateuronderzoekers en andere geïnteresseerden. De binnengekomen verzoeken en de daarvoor gevonden informatie worden opgenomen in een registratiesysteem dat een hulpmiddel vormt voor toekomstige informatieverstrekking.
Resultaten in 2012: Er zijn 85 vragen ontvangen over de collecties van het Meertens Instituut. Voor 54 bezoekers werd materiaal uit het depot klaargelegd in de leeszaal, zodat zij het daar konden raadplegen. In 2012 is de leeszaal voor het eerst ingezet bij kleine crowdsourcingsprojecten, waarbij één tot enkele vrijwilligers werken aan het invoeren van gegevens afkomstig uit de collecties ten behoeve van een bepaald project.
Medewerkers: B.L. van den Berg (uitvoerder), L.S.G.B. Brouwer (uitvoerder), D. Gerritzen (uitvoerder), E. van der Grijn-Santen (uitvoerder), A.W.H. Jansen (coördinator), J.J. Schell (coördinator), M.L.C. van Zuijlen (uitvoerder).

Projecten

Aanvulling en verbetering van het Corpus Gysseling (CG-INL) (2010-2012)

Het CG-INL is het 13de-eeuws corpus ambtelijk Middelnederlands (Corpus Gysseling) gecodeerd en gelemmatiseerd aan het Instituut voor Nederlandse Lexicologie (INL). Het corpus is nog niet af en bevat nog fouten. Het project bedoelt het corpus af te coderen en te lemmatiseren.
Medewerkers: P. Th. van Reenen (coördinator), L.C.J. Barbiers (onderzoeker).
Resultaten in 2012: Afcoderen en lemmatiseren van het Corpus Gysseling, dit bevindt zich in de afrondingsfase.

Bedevaartplaatsen in Nederland on Line (BiN-on Line/BoL) (2006-2015)

Bewerking, onderhoud en uitbreiding van de online databank Bedevaartplaatsen in Nederland (BoL); Verwerving en beheer van data en documentatie inzake heilige en bedevaartplaatsen, t.b.v. de database en het materiële BiN-documentatiebestand. Stimulering van het gebruik van de BoL-database en vergroting van de kennis inzake de Nederlandse en Europese bedevaartcultuur ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek alsmede voor een breder publiek. Deelproject van ‘Shrines and Pilgrimage’. Internet: www.meertens.knaw.nl/bol
Resultaten in 2012: Zie resultaten bij projecten Etnologie in dit jaarverslag.
Medewerkers: P.J. Margry (projectleider/uitvoerder), C. Caspers (TBI Nijmegen), C.M. van der Peet (software-ontwikkelaar).

Bewerking en uitbreiding 14de-eeuws middelnederlands corpus (2006-…)

Bewerking en uitbreiding van het CRM14: 14de-eeuws middelnederlands corpus van gedateerde en gelokaliseerde originele teksten in Adelheidformaat. In samenwerking met Radboud Universiteit Nijmegen.
Resultaten in 2012: Er zijn geen resultaten voor de 14de eeuw. In plaats daarvan is gewerkt aan het 13de-eeuwse Corpus Gysseling, zoals dat deels gecodeerd en gelemmatiseerd is door het INL. Het werk hieraan is zo goed als klaar, en overgezet naar het Adelheidformaat.
Medewerker: P. Th. van Reenen

Database Migratie Gebaren in Europa (2011-…)

De database wil uitgaande van al aanwezige kunsthistorische en andere beeldbanken op internet en elders een overzicht bieden van de migratie van gebaren in Europa, min of meer gelijk aan de databases orale cultuur aan het Meertens Instituut. Contacten met andere instituten zijn gelegd, o.a. de Rijksdient voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag. Ook wordt de mogelijkheid onderzocht van gebarenherkenning op basis van algorithmen en vergelijkbare ontwikkelingen in de computational humanities. Project in samenwerking met: RKD, Max Planck-Instituut Nijmegen.
Resultaten in 2012: Er is in 2012 niet aan het project gewerkt.
Medewerkers: H.W. Roodenburg (onderzoeker).

De Nederlandse Volksverhalenbank (1994-…)

Een elektronische database met Nederlandse Volksverhalen waarin de reeds verzamelde volksverhalen in het Meertens-archief worden ontsloten, en waarin nieuwe volksverhalen worden opgeslagen en gedocumenteerd. De bank is opgezet als onderzoeksinstrument op het gebied van de Nederlandse etnologie en letterkunde, en wordt voortdurend uitgebreid. Sinds de aanvang van de Nederlandse Volksverhalenbank in oktober 1994 zijn er jaarlijks tussen de 1000 en 2000 verhalen toegevoegd. Na de millenniumwisseling is de invoer geïntensiveerd, waarvoor stagiaires en extra invoerkrachten zijn aangetrokken. De Nederlandse Volksverhalenbank bevatte toen meer dan 30.000 verhalen. Internet: www.verhalenbank.nl. Deelproject van ‘De Nederlandse Volksverhalenbank’.
Resultaten in 2012: Er zijn dit jaar weer circa 1000 volksverhalen toegevoegd aan de Nederlandse Volksverhalenbank, die nu meer dan 42.000 verhalen bevat. Een groot deel van de invoer is te danken aan de stagiaires O. Leonhard, R. van den Assem en M. Houweling en van documentaliste M. van Zuijlen. In 2012 is er door FACT-programmeur I. Muiser gewerkt aan een nieuwe online versie van de Volksverhalenbank met het platform Omeka 2.0, dat volledig Dublin Core- en CLARIN-compatible zal zijn. De nieuwe versie zal begin 2013 online komen, en beduidend meer mogelijkheden bevatten om te zoeken uit functionaliteiten toe te voegen. Binnen het project FACT wordt gewerkt aan modules voor de herkenning van taal en dialect, genres en verhaaltypen, namen en trefwoorden. Binnen het project Tunes & Tales wordt gewerkt aan een computationele methode voor motiefherkenning. D. Kramer, tijdelijk gedetacheerd aan het Meertens, heeft gewerkt aan een electronische versie van de Motif-Index, die aan de Volksverhalenbank gekoppeld kan worden: www.dinor.demon.nl/Thompson/motif.html. Dit project is vooralsnog onvoltooid gebleven.
Medewerkers: Th. Meder (coördinator), M. van Zuijlen (beheerder Volksverhalenbank).

De transcripties van Soundbites uit vervlogen tijden (2012-2013)

Dit project speelt in op de grote belangstelling die er is voor dialectdata. Het doel van dit project is om de transcripties van vrij gesproken dialectopnamen van het Meertens Instituut duurzaam op te slaan en tevens toegankelijk te maken via internet. Het Meertens Instituut koestert ruim duizend uur, oftewel zes weken non-stop luisteren, aan geluidsopnames van gesprekken tussen dialectsprekers uit alle delen van Nederland. Bij de opnames gaat het om gesprekken tussen twee of meer mensen, zonder inmenging van de onderzoeker. Het Instituut is vlak na 1950 begonnen met het verzamelen van deze data. Het project is in de jaren tachtig afgesloten toen de opnames voldoende gespreid waren over Nederland. Dankzij een eerder succesvol Kleine DataProject (KDP), ‘Soundbites’ genaamd, zijn de dialecten binnen Nederland en Vlaanderen op dit moment te vinden op de website van het Meertens Instituut als ‘sprekende kaart’. Zie: http://www.meertens.knaw.nl/soundbites. Tevens bezit het Meertens Instituut transcripties behorende bij de geluidsfragmenten. Deze transcripties zijn gemaakt in de periode van 1955 tot 1973 (Meertens Instituut, Archiefnummer 62). De typoscripten zijn gescand, gedigitaliseerd en opgeslagen als TIFF. In totaal gaat het om meer dan 13.000 scans. De doelen van dit project zijn: (1) de volledige collectie transcripties te deponeren in de datarepository van DANS, (2) de transcripties te koppelen aan de geluidsfragmenten en via de bestaande Soundbites site aan te bieden, (3) via de CLARIN infrastructuur de transcripties beschikbaar te stellen voor onderzoekers. Onderzoekers kunnen na afloop van het project beschikken over de duurzaam opgeslagen dataset. Tevens kunnen zij, bij het luisteren naar de fragmenten via de webinterface van de sprekende kaart, de bijbehorende transcripties gebruiken. Ten slotte kan via CLARIN de collectie geïntegreerd worden met andere bronnen. Project in samenwerking met: Bureau KNAW.
Resultaten in 2012: De werkmethode voor het anonimiseren en het splitsen van de transcripties is vormgegeven en getest. Daarnaast is een gedeelte van de transcripties verwerkt. Ten slotte is er in de nieuwsbrief van het Meertens Instituut (december 2012) een bericht verschenen over dit project.
Medewerkers: J. P. Kunst (ontwikkelaar), M. van Oostendorp (onderzoeker variatielinguïstiek), T. Pinna (medewerker algemene zaken), D.Zeldenrust (coördinator onderzoekscollecties).

Diachrone corpora (2010-2015)

Coordinerende en inhoudelijke werkzaamheden om diachrone corpora voor onderzoek samen te stellen en te ontsluiten. Project in samenwerking met: Stichting Vrijwilligersnetwerk Nederlandse Taal, Universiteit Oldenburg, DBNL, NBG, INL, RUN.
Resultaten in 2012: P. van Reenen heeft het 13e-eeuwse Corpus Gysseling technisch en inhoudelijk gecorrigeerd. R. Hartmann is begonnen teksten van het 14e-eeuwse CRM te fotograferen; die foto’s worden aan de transcriptie gelinkt. N. van der Sijs heeft subsidie van de Taalunie gekregen voor het voor druk gereedmaken van het Woordenboek van het Nederlands in Suriname van 1667 tot 1876 van J. van Donselaar; de tekst wordt tevens omgezet naar database en op de website van het MI voor onderzoekers beschikbaar gemaakt. N. van der Sijs en H. Beelen hebben m.b.v. vrijwilligers van de Stichting Vrijwilligersnetwerk Nederlandse Taal digitale uitgaven verzorgd van: – Vorstermanbijbel, 1528/1531; – Nieuwe Testament van Jan Utenhove, 1556; – Jan Utenhove: 25 Psalmen, 1557; – Jan Utenhove: 26 Psalmen, 1558; – Veelderhande gheestelicke Liedekens 1558; – Jan Utenhove: Psalmen Davids, 1566; – Diederik Camphuysen: Uitbreyding over de Psalmen des Profeten Davids, 1630; – Davids Psalmen, Gedicht, Aen d’eene zijde door Petrum Dathenum, Aen d’andere zijde door J. de Brune. Amsterdam 1650; – Statenvertaling 1657; – Adriaen Koerbagh, ‘t Nieuw Woordenboek der Regten, 1664; – Adriaen Koerbagh, Een Bloemhof van allerley lieflijkheyd sonder verdriet, 1668; – Het vermaaklyk buitenleven, of de zingende en speelende boerenvreugd, 1716; – Salomon Rusting: Barbarologia ofte boeren-latyn. Amsterdam 1733; – M. Noel Chomel: Huishoudelyk Woordboek, twee delen. Leiden en Amsterdam 1743; – Het tweede deel van de Nieuwe Overtoompsze markt-schipper, of vermaakelyke Leidsze Kaag later uitgegeven dan 1755; – De drie kemphaantjes 1784; – Het Nieuwe Tulpje. Amsterdam ca. 1800; – Christelijke Gezangen en Liederen. Haarlem 1804. Alle werken zijn gepubliceerd bij DBNL en gedeponeerd bij DANS.
Medewerkers: H. Beelen (Universiteit Oldenburg), R. Hartmann (medewerker), P. van Reenen (medewerker), N. van der Sijs (onderzoeker).

Dutch Songs On Line (2009-2013)

Met dit project moet het probleem worden opgelost dat de Nederlandse Liederenbank weliswaar metadata van zeer veel liederen bevat, maar weinig volledige teksten. In Dutch Songs On Line worden zo’n 100.000 liedteksten toegevoegd uit de periode tot 1900, zo veel mogelijk in gedigitaliseerde vorm. Om die adequaat te kunnen doorzoeken wordt een ingrijpende aanpassing van de database-applicatie doorgevoerd, die nu op XML-leest wordt geschoeid. Het nieuwe onderzoeksinstrument wordt beproefd in een werkgroep onderzoekers die zich bezighouden met problemen rond de identiteit van zingende groepen uit de vroeg-moderne periode. Deelproject van ‘Nederlandse Liederenbank: actualisering, verrijking en uitbreiding’, in samenwerking met: Universiteit Utrecht, DBNL.
Resultaten in 2012: Onderzoeksassistenten A. Arendsen en A. Houben (beiden UU, gedetacheerd MI) voerden ook dit jaar enkele verrijkingsslagen uit in de Nederlandse Liederenbank (zie ook ‘Nederlandse Liederenbank: actualisering, verrijking en uitbreiding’). Samen met collectiespecialist E. van der Grijn en 5 stagiairs voegden ze 2600 nieuwe liedbeschrijvingen toe, vooral van liederen uit de 18e en 19e eeuw. Er werden meerder slagen uitgevoerd om de dataverzamelingen van de Liederenbank en de DBNL verder op elkaar af te stemmen en er werden tientallen verwijzingen naar online resources (scans, full text) toegevoegd. Tijdens een symposium op de Dag van het Nederlandse Lied (10 mei) werd een symposium georganiseerd in het Utrechtse Museum Speelklok over het ‘Nederlandse lied en de populaire muziek van de achttiende eeuw’. Van 17 tot 19 oktober werd een working conference ‘Identities, Intertextuality and Performance in Song Culture (c. 1500 – c. 1800)’ georganiseerd, als voorbereiding op een bundel te verschijnen bij Brill in de reeks Intersections.
Medewerkers: M.J. de Bruin (projectleider digitalisering), A.M. Arendsen (UU, gedetacheerd MI), L.P. Grijp (wetenschappelijk leider), A.B.L. Houben (UU, gedetacheerd MI).

Elektronisch Woordenboek van de Nederlandse Dialecten (2012-2014)

Het aan elkaar koppelen van digitale dialectwoordenboeken, met als doel de ontwikkeling van een dialectlemmatiseerder en een computationeel dialectlexicon voor het zoeken binnen dialectteksten. Project in samenwerking met: Dialectologie Gent, Universiteit Tilburg (J.Swanenberg) en de Fryske Akademy.
Resultaten in 2012: Op het Meertens Instituut is een applicatie ontwikkeld voor het koppelen van dialectwoordenboeken. Met behulp hiervan zijn 6 Brabantse woordenboeken door Tilburgse studenten o.l.v. J. Swanenberg gekoppeld. Aan etymologiebank.nl zijn enkele etymologische woordenboeken toegevoegd van variëteiten van het Nederlands: Afrikaans en Surinaams-Nederlands; hiervoor kan de op het MI ontwikkelde applicatie worden herbenut.
Medewerkers: N. van der Sijs (projectleider), L. Cornips (onderzoeker), J. Kruijsen (onderzoeker),, J. Swanenberg (Universiteit Tilburg), R. Zeeman (ontwikkelaar).

Etnologisch beeldarchief (1995-…)

De ontsluiting en conservering van de (historische) etnologische fotocollectie (circa 3900 foto’s), grafiek, film- en videomateriaal van het Meertens Instituut.
Resultaten in 2012: Geen materiaal toegevoegd.
Medewerkers: J.J. Schell en A.W.H. Jansen (uitvoerders).

Geluidsmarkering Goeman-Taeldeman-Van Reenen data middels Praat (2009-…)

het aanbrengen van markeringen bij de digitale opnames ten behoeve van koppeling van de audio aan de bestaande transcripties. Internet: www.meertens.knaw.nl/mand/database/.
Medewerkers: B.L. van den Berg (onderzoeksmedewerker), P.Th. van Reenen (emeritus, vrijwilliger), A. van Reenen-Jongkind (vrijwilliger).
Resultaten in 2012: Inmiddels staat het geluid van bijna 100 opnames op internet. De transcripties van een deel van die opnames is gecontroleerd en verbeterd.

GTR-project Databank Dialectdata, gebaseerd op geluidsopnamen (2000-…)

Onderhoud en verrijking van de database van fonetische transcripties uit het veldwerkproject ‘Fonologie en Morfologie van de Nederlandse Dialecten op basis van veldwerk’ (1983-1990). Het betreft gedetailleerde fonetische transcripten van steeds 1876 items uit 364 plaatsen in Nederland (366 opnames), 58 Friese, 179 Vlaamse plaatsen en 10 plaatsen in Noord-Frankrijk. De databank van het GTR(Goeman, Taeldeman en van Reenen) -project vormt de basis voor de Morfologische Atlas van Nederlandse Dialecten (MAND) en de Fonologische Atlas van Nederlandse Dialecten (FAND, Gent). Project in samenwerking met: VU, Fryske Akademy, RUG, Katholieke Universiteit Leuven, Rijksuniversiteit Gent.
Resultaten in 2012: In het afgelopen jaren is van bijna honderd dialecten met behulp van PRAAT het geluid op internet geplaatst.
Medewerkers: J-.P. Kunst (software-ontwikkelaar), A.P. van Reenen-Jongkind (projectmedewerker), P. Th. van Reenen (VU).

Kaartenbank (2012-2013)

Het Meertens Instituut bezit een unieke verzameling dialectkaarten en etnologische kaarten van het hele Nederlandstalige gebied of delen daarvan. Met een KNAW-subsidie vanuit het programma Stimulans voor open access data worden 11.500 kaarten met zoekindex digitaal beschikbaar gemaakt via een website. Project in samenwerking met: Fryske Akademy, Dialectologie Gent.
Resultaten in 2012: Vrijwilligers hebben een index van circa 5000 kaarten vervaardigd. Verder zijn er pdf’s van atlassen en woordenboeken met (dialect)kaarten verzameld.
Medewerkers: N. van der Sijs (projectleider), K. Buntsma (medewerker), S. Daalder (Vrije Universiteit), T. Geval (medewerker), J. Kruijsen (onderzoeker), R.Zeeman (ontwikkelaar), Douwe Zeldenrust (coördinator onderzoekscollecties).

Knipselarchief (2000-…)

De opbouw van een verzameling kranten- en tijdschriftknipsels op het gebied van de Nederlandse etnologie, op basis van een corpus van regionale dagbladen. De verzameling is in eerste instantie gericht op lopende projecten, daarnaast is zij bedoeld om nieuwe trends te signaleren.
Resultaten in 2012: Toevoeging van ongeveer 150 knipsels.
Medewerkers: T. Tegelaers (uitvoerder), M.L.C. van Zuijlen (documentalist).

Meldpunt Taal (2010-…)

Website waar het grote publiek alles kan melden wat met betrekking tot de Nederlandse taal opgevallen is. Bijvoorbeeld: uitspraakveranderingen, de opkomst van nieuwe woorden of uitdrukkingen, de toenemende onbekendheid van verouderende woorden en uitdrukkingen, het gebruik van dialectwoorden, taalergernissen, mooie woorden of uitdrukkingen, enzovoorts. Daarnaast wisselende enquêtes over de taal van alledag in heden of verleden. Internet: www.meldpunttaal.nl. Project in samenwerking met: Instituut voor Nederlandse Lexicologie, Onze Taal, Van Dale, Nederlandse Taalunie.
Resultaten in 2012: Er zijn ongeveer 1000 nieuwe meldingen binnengekomen.
Medewerkers: M. van Oostendorp (projectleider), J. P. Kunst (ontwikkelaar), R. van Strien (Instituut voor Nederlandse Lexicologie).

Namen en Naamkunde in Nederland en elders (NNN) (2002-…)

Online versie van de Onomastische Literatuur Service (OLS), een documentatiesysteem dat de ontsluiting verzorgt van naamkundige en overige literatuur over namen en naamkundige onderwerpen. Internet: www.meertens.nl/nnn/.
Resultaten in 2012: Het databestand bevat 55490 records; in 2012 zijn er 330 toegevoegd.
Medewerkers: L.S.G.B. Brouwer (uitvoerder).

Nederlands in het buitenland (2012-2013)

Dit project speelt in op de grote belangstelling die er is voor dialectdata. Het doel van het project is om de volledige collectie Nederlandse dialectopnamen (vrijgesproken) van het Meertens Instituut toegankelijk te maken via internet en duurzaam op te slaan. Het Meertens Instituut koestert 274 uur, oftewel bijna twee weken non-stop luisteren, aan geluidsopnames van gesprekken Nederlands in het buitenland. De opnames zijn onder te verdelen in drie collecties: 1. De collectie Amerikaans Nederlands (1966) gemaakt door Jo Daan, voormalig hoofd van de afdeling Dialectologie. 2. De collectie Amerikaans Nederlands (1986 – 1998) gemaakt door J. van Marle, voormalig directeur van het Meertens Instituut. 3. De collectie Nederlands in Frankrijk. Dit zijn bandopnames van de Nederlandstalige gemeenschap rondom Duinkerken. Op dit moment zijn, dankzij een eerder succesvol KDP project Soundbites, de dialecten binnen Nederland en Vlaanderen te vinden op de website van het Meertens Instituut als sprekende kaart. De toevoeging van de drie bovengenoemde collecties aan Soundbites zou de beschikbare verzameling op dit gebied compleet maken en de sprekende kaart werelddekkend maken (voor zover de collectie van het Meertens Instituut reikt). Daarnaast zou middels dit project de volledige collectie via DANS duurzaam zijn opgeslagen en beschikbaar zijn voor de onderzoekers. Project in samenwerking met: DANS (KNAW).
Resultaten in 2012: Het project is medio december 2012 van start gegaan. Er is begonnen met het plaatsen van de audio bestanden op de server. Daarnaast is overleg geweest over de vormgeving van de Soundibtes site en met name de uitbereding van de sprekende kaart.
Medewerkers: K. Grijping (medewerker digitalisering / hoofd audiostudio), J. P. Kunst (ontwikkelaar), M. van Oostendorp (onderzoeker variatielinguïstiek), D. Zeldenrust (coördinator onderzoekscollecties).

Nederlandse Familienamenbank (2009-…)

De Nederlandse Familienamenbank biedt een overzicht van de familienamen in Nederland anno 1947 en 2007 met verspreidingskaarten. De namen zijn in een relatiesysteem ondergebracht; ze zijn voorzien van kenmerken, naamsverklaringen en literatuurverwijzingen. NFB is een gerevisioneerde versie van de Nederlandse Familienamen Databank (NFD), die in de periode 2000-2009 beschikbaar werd gesteld. Internet: www.meertens.knaw.nl/nfb.
Resultaten in 2012: In 2012 zijn er 6155 namen/records toegevoegd; de database bevat 118.000 namen/records.
Medewerkers: LS.G.B. Brouwer (onderzoeksassistent), M. Brouwer (ontwikkelaar).

Nederlandse Liederenbank: actualisering, verrijking en uitbreiding (1990-…)

De Nederlandse Liederenbank bevat metadata (beginregel, refrein, wijsaanduiding etc.) van meer dan 125.000 Nederlandse liederen, vanaf de Middeleeuwen tot in beginsel het heden. Van een aantal liederen zijn ook de volledige teksten en/of de muziek opgenomen. De database is sedert 1990 veel geraadpleegd door wetenschappers en publiek en moet ook in de toekomst duurzaam beschikbaar blijven als onderzoeksinstrument. De invoer van de gegevens is voornamelijk geschied, en geschiedt nog steeds, via tijdelijke, meest extern gefinancierde projecten. Daarnaast worden bestaande beschrijvingen verrijkt, bijvoorbeeld door gegevens en/of volledige teksten en melodieën toe te voegen. Los van invoer en dataverrijking vergt de database ook onderhoud: aanpassingen, verbeteringen en aanvullingen in zowel content als software. Internet: www.liederenbank.nl/. Project in samenwerking met: Universiteit Antwerpen, Digitale Bibliotheek Nederland, Koninklijke Bibliotheek.
Resultaten in 2012: Er werden door collectiespecialisten E. van der Grijn, A. Arendsen, A. Houben, m.m.v. T. Tegelaers en 5 stagiairs, ruim 6000 liedbeschrijvingen toegevoegd aan de Nederlandse Liederenbank, de meeste in het kader van de projecten ‘Dutch Songs On Line’ (zie aldaar) en de ontsluiting van de cd-collectie van het Meertens Instituut. Hiermee komt het totaal aantal beschreven liederen op c. 155.000. Verder werden door E. van der Grijn en anderen (stagiairs, studenten) honderden melodieën beschikbaar gemaakt in symbolische muzieknotatie. Er werden ruim 300 nieuwe bronbeschrijvingen gemaakt, waarvan vele met verwijzing naar een digitale resource (scan, full text) op zowel de eigen website als die van diverse andere instellingen. Er werden c. 175 vragen uit het land beantwoord.
Medewerkers: M. de Bruin (technisch ontwikkelaar), E. van der Grijn Santen (informatiespecialist), L.P. Grijp (onderzoeker).

Nederlandse Toponiemen Databank (2008-…)

De Nederlandse Toponiemen Databank zal de basis gaan vormen van de toponymische documentatie. Ook zal deze databank dienen als een raamwerk voor de digitale ontsluiting van de collectie microtoponiemen van het Meertens Instituut (circa 225.000 systeemkaarten en circa 1750 topografische kaarten). Voor de verdere ontsluiting van de collectie microtoponiemen wordt ingezet op technieken waarmee lokale experts de verzameling gegevens kunnen verrijken.
Resultaten in 2012: De proefset van Heilo (metadata en de scans van de bijbehorende fiches) zijn toegevoegd aan collecties die via de CLARIN infrastructuur ontsloten zijn. Deze deelcollectie is nu doorzoekbaar via de CLARIN zoekmachine.
Medewerkers: D. Zeldenrust (coördinator onderzoekscollecties).

Nederlandse Voornamen Databank (2000-…)

De Nederlandse Voornamenbank geeft informatie over de circa 500.000 verschillende officiële voornamen die in Nederland voorkomen. Het bestand heeft voor ruim 20.000 voornamen een naamsverklaring. Internet: www.meertens.knaw.nl/nvb.
Resultaten in 2012: Er zijn naamsverklaringen toegevoegd (bij frequente namen die nog geen naamsverklaring hadden) en D. Gerritzen heeft de redactionele bewerking afgerond.
Medewerkers: G. Bloothooft (Universiteit Utrecht), D. Gerritzen (redacteur naamsverklaringen), J.P. Kunst (ontwikkelaar).

Onomastische Literatuur Service (OLS) (1989-…)

Gedetailleerd ontsloten bibliografisch databestand, uitgebreid met diverse zoekmogelijkheden, gebaseerd op het voormalige kaartsysteem. Het bestand bevat vooral toponymische informatie; meer dan 55.000 records.
Resultaten in 2012: Het databestand bevat 55490 records; in 2012 zijn er 330 toegevoegd.
Medewerkers: L.S.G.B. Brouwer (projectleider/uitvoerder).

Ontsluiting oude Meertens-vragenlijsten (2012-2015)

Vrijwilligersproject voor de ontsluiting van de Meertens-vragenlijsten die sinds 1931 zijn uitgezonden.
Resultaten in 2012: De 2283 antwoorden op dialectvragenlijst 1 uit 1931 zijn in 2012 verwerkt door ongeveer driehonderd vrijwilligers.
Medewerkers: N. van der Sijs (projectleider), R. Zeeman (ontwikkelaar).

Pilgrimage in Pictures (2012-2012)

Pilgrimage in Pictures: twee digitale fototentoonstellingen op de Databank Bedevaart en Bedevaartplaatsen in Nederland. Internet: www.meertens.knaw.nl/bedevaart. Deelproject van ‘Bedevaartplaatsen in Nederland on Line (BiN-on Line/BoL’.
Resultaten in 2012: De fototentoonstellingen zijn geopend en te vinden via de databank.
Medewerkers: P.J. Margry (onderzoeker), Rob Zeeman (ontwikkelaar).

PLAntennamen in de Nederlandse Dialecten (2000-…)

De PLAND biedt een inventarisatie van de volksnamen van planten in het Nederlandse taalgebied. Het materiaal omvat inmiddels ruim 313.000 records en is opgebouwd uit monografische, mondelinge en schriftelijk verzamelde data en gaat terug tot 1800. De toegang ertoe is op de website zowel taalkundig als botanisch. De PLAND presenteert de data per plant in de vorm een taalkaart (met de 11 meest frequente benamingen) en het materiaal in de vorm van een soort (dialect-)woordenboek met opgave van de bronnen, datering, lokalisatie plus illustraties en via een link de secundaire taalkundige literatuur. Daarnaast biedt de database de mogelijkheid taalkaarten op te roepen die laten zien voor welke planten bepaalde volksnamen gebruikt worden. Op 16-02-2006 is de website PLAND officieel in gebruik genomen. De database wordt echter doorlopend uitgebreid mmv Dr. J. Kruijsen en andere vakgenoten. Naast de gegevens uit vragenlijsten (80%) zijn ook de grote dialectwoordenboeken opgenomen, zoals het Woordenboek van de Vlaamse Dialecten (WVD), het Woordenboek van de Overijsselse Dialecten (WOD) en het Woordenboek van de Brabantse Dialecten (WBD) en het Woordenboek van de Limburgse Dialecten (WLD). De PLAND is aangesloten bij Netherlands Biodiversity Information Facility (NLBIF) en is in zijn soort de grootste collectie ter wereld. Internet: www.meertens.knaw.nl/pland. Project in samenwerking met de Radboud Universiteit Nijmegen, afdeling Taalwetenschap, R.U. Gent, afdeling Nederlandse Taalkunde en Vlaamse Dialectologie.
Resultaten in 2012: Het omvangrijke woordenboek De Vlaamsche volksnamen der planten in België, Fransch-Vlaanderen en Zuid-Nederland van E. Pâque werd geheel toegevoegd (1896 inclusief het Bijvoegsel uit 1912). Eveneens verscheen van H. Brok een uitvoerige en gedetailleerde bijdrage over de totstandkoming en opzet van de PLAND ( ‘Plantennamen in de Nederlandse Dialecten (PLAND). Heukels eindelijk voltooid’, in Taal en Tongval 62 (2010), 99-118). Het aantal pageviews voor de databank bedroeg in 2012 2.361.060.
Medewerkers: H.J.T.M. Brok (uitvoerder), J. Kruijsen (uitvoerder).

Verteld Verleden (2010-2012)

Na 50 jaar Oral History bedrijven in Nederland en een decennium van baanbrekend werk op het gebied van digitaal beheer, ontsluiting en toegang van erfgoedcollecties, is het tijd voor een nieuw startpunt: het bundelen en verspreiden van kennis en mogelijkheden op dit gebied zodat alle verschijningsvormen van Oral History beter ontsloten kunnen worden. Verteld Verleden, een ontwikkelproject in het kader van Digitalisering met Beleid dat begin 2010 van start gaat, geeft het startsein voor een gedistribueerde aanpak voor gemeenschappelijke toegang tot Oral History collecties in Nederland. Verteld Verleden: * schept duidelijke voorwaarden voor beheer, (nieuwe vormen van) ontsluiting, doorzoekbaar maken en koppelen van collecties door de inzet van standaarden in een gedistribueerde omgeving. * laat zien hoe dit in de praktijk kan werken door het bouwen van een connectieservice. Uiteenlopende instellingen in Nederland kunnen hiermee volgens gestandaardiseerde methoden, metadata aanbieden, bevragen en koppelen. * maakt op basis hiervan Oral History collecties uit diverse hoeken van het erfgoedveld doorzoekbaar via een demonstratie-portal op www.verteldverleden.org. * werkt praktische scenario’s uit voor collectiebeheerders om zelf aan de slag te gaan. De voordelen van deze aanpak worden breed uitdragen via diverse disseminatieactiviteiten. Internet: www.verteldverleden.org. Project in samenwerking met: Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid (projectcoordinatie), Data Archiving and Networked Services (DANS), Aletta, instituut voor vrouwengeschiedenis, Meertens Instituut.
Resultaten in 2012: Het project is in 2012 afgerond. Het Meertens Instituut heeft een grote hoeveelheid geluidsmateriaal aangeleverd voor de portal van Verteld Verleden; deze collectie staat ook wel bekend als de Soundbites. Het schrijven van het dienstenmodel is door D. Zeldenrust in samenwerking gedaan met externe expert I.Zandhuis.
Medewerkers: Th. Meder (coördinator).

WITCHCRAFT-plus (2009-2012)

In het programma CATCH-plus worden de prototypes en demo’s uit acht van de afgeronde deelprojecten omgezet in bruikbare tools. In het CATCH-project WITCHCRAFT werd een melodieënzoekmachine ontwikkeld die deel zal uitmaken van de Nederlandse Liederenbank (www.liederenbank.nl). Met deze webgebaseerde zoekmachine kunnen zowel onderzoekers als het grote publiek een groeiende verzameling gecodeerde melodieën doorzoeken door gebruik te maken van zuiver muzikale kenmerken. Tot dusver was een aantal experimentele gereedschappen ontwikkeld voor de codering en het doorzoeken van de liederen, alsmede een aantal componenten voor het gebruikersinterface. Deze zijn echter nog niet robuust en gebruikersvriendelijk genoeg om ze na afloop van het WITCHCRAFT-project betrouwbaar en efficiënt te kunnen blijven inzetten. Het beoogde resultaat van WITCHCRAFT-plus is een suite van componenten waaruit een robuuste, effectieve en bruikbare webgebaseerde zoekmachine voor melodieën kan worden samengesteld, met bijbehorende gereedschappen voor dataproductie en -management.
Resultaten in 2012: De muziekeditor werd verder in gebruik genomen. M. van der Peet en T. van den Berg bouwden nieuwe functionaliteit bij en er werden meerdere bugs opgelost. L. Vogelzang leverde een eerste versie van het framework voor de melodieënzoekmachine op. Het project werd in november gepresenteerd op de Digitaal Erfgoedconferentie te Rotterdam (De Bruin).
Medewerkers: M.J. de Bruin (projectleider), T. van den Berg (OGD), M. van der Peet (ontwikkelaar), L. Vogelzang (ontwikkelaar).

Words of Power (2010-…)

Dit project behelst de opbouw van een database van ‘words of power’, van toverspreuken, formules, zegeningen, bezweringen, woord-rituelen etc. (blessings, incantations, charms etc.). Begonnen als onderdeel van een project rond ‘words of power’ in middeleeuws Ierland, is de opzet geografisch en diachronisch verbreed naar met name Engeland en Nederland in heden en verleden. Daarnaast zal op basis van de database vergelijkend onderzoek worden uitgevoerd naar de praktijken van ‘words-of-power’-gebruik.
Resultaten in 2012: Aanpassing database; inbreng modernere words of power.
Medewerkers: J. Borsje (projectleider Universiteit van Amsterdam), P.J. Margry (projectleider / beheerder), J.P. Kunst (ontwikkelaar), R. Mantel (vrijwilliger).