November 2012: Waarom zingen we met Sint-Maarten over koeien met staarten?

Waarom zingen we met Sint-Maarten over koeien met staarten?

Het antwoord wordt gegeven door Annemieke Arendsen, projectmedewerker Dutch Songs On Line

11 november is het Sint-Maarten. Op veel plekken in Nederland gaan dan groepjes kinderen zingend met lampionnen langs de deuren, om snoep en lekkernijen in te zamelen. Er zijn veel verschillende Sint Maartenliederen in omloop, maar de bekendste bij veel mensen is deze:

Sinte, Sinte Maarten
De koeien hebben staarten
De meisjes hebben rokjes aan
Daar komt Sinte Maarten aan

Op het eerste gezicht is het een nonsenstekst zonder inhoudelijke samenhang waarbij het belangrijkste is dat de regels op elkaar rijmen. Of is er toch op de een of andere manier een betekenis uit de tekst af te leiden?

Mondelinge overlevering

Als we in de liederenbank zoeken op dit lied vinden we maar liefst 97 versies, met onderling veel variatie, vooral uit de mondelinge overlevering. Een versie uit 1953 is aanzienlijk langer dan de versie die hierboven genoemd is. De tekst is hieronder weergegeven en via deze link te beluisteren (door op mp3 te klikken).

Sinte sinte Maarten, Kalven dragen staarten
Koeien dragen horens, klokken dragen torens
Torens dragen klokken, meisjes dragen rokken
Sinte Maarten, wat is het koud, Geef een turrefje of een hout
Geef m’n hallef centje, Ben je m’n beste ventje,
Geef me ‘n appel of een peer, Kom het hele jaar niet meer,
Rood, rood vogeltje, met je rooie rokje aan,
Daar komt Sinte Maarten aan Sinte Maarten had een koe
Die moest naar de slager toe
Gesproken: Was ie vet of was ie mager
Evengoed moest ie naar de slager

Bepaalde elementen van deze tekst zijn terug te vinden in de korte versie. Evenals verschillende aanwijzingen voor de bedoeling van het lied: het verkrijgen van fruit (of lekkernijen) of geld. De verklaring voor het inkorten van het lied is vooral praktisch: tijdgebrek. Als de kinderen langer blijven zingen voor een deur kunnen ze minder huizen langs. Ook is een korter liedje natuurlijk veel makkelijker te onthouden dan zo’n lange tekst en melodie. Overigens bleek uit een vragenlijst die het Meertens Instituut in 1997 uitzond dat toen op verschillende plaatsen in Nederland nog steeds diverse varianten van de langere versie werden gezongen.

Koeien

Maar een verklaring voor het voorkomen van koeien en hun staarten in de verkorte versie van het lied geeft de lange versie niet. Het lied is ook in de lange versie een vrij willekeurige opeenvolging van regels waarbij rijm en metrum de belangrijkste criteria zijn voor de woordkeuze. De laatste vier regels van het hierbovengenoemde ‘lange’ lied, waarin ook weer een koe voorkomt, zijn ook bekend als ‘los’ lied:

Sint Maarten had een koe
Hij noodde alle buren toe
Was zij vet of mager
Hij bracht haar naar de slager

In dit coupletje speelt nog een ander belangrijk novemberritueel een rol: de slacht. November was vroeger de maand waarin het vee werd geslacht voor de wintervoorraad. Dit was een uitgebreid ritueel waar waarschijnlijk reikhalzend naar werd uitgekeken en waarbij vaak de hele buurt kwam kijken. Wellicht is het niet geheel toevallig dat er daarom op 11 november over koeien en slagers wordt gezongen. Het heeft eveneens te maken met Sint Maartens betekenis als 'deler' met de armen: zoals hijzelf zijn mantel in tweeën deelde, zo wordt in het lied een koe geslacht om te delen met de buren. Ook vinden we Sint Maartenliederen (hier eentje uit Wieringen) waarbij de twee hiervoor genoemde versies vermengd zijn geraakt:

Sinter Maarten had er een koe
Hij nòòdde alle buren doe
Toe de buren kwamen
Was de koe begraven

En hier gaat het lied verder met de ‘bekende’ versie:

Koeie haewe horens
Kerke haewe torens (etc.)

In de mondelinge overlevering zijn verschillende versies en componenten van het lied vermengd, door elkaar gehaald en/of ingekort. Het kan dus zijn dat het voorkomen van koeien in het bekende Sint Maartenlied iets te maken heeft met de slachtmaand. Maar het zal de meeste zangertjes van het liedje uiteindelijk niet veel kunnen schelen wat die koeien in hun liedje te zoeken hebben. Bij hen gaat het om de impliciete boodschap van het lied: het vergaren van iets lekkers.

_____________________________________________________________________

Ook een vraag voor het Meertens Instituut? Mail de redactie

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut (november 2012). Ook abonnee worden? Klik hier

Afbeelding boven: Sint-Maartenszingen op de NIeuwmarkt, Amsterdam. Foto door Irene Stengs
Afbeelding onder: Sint-Maartenszingen in Hilversum. Foto door Peter Jan Margry