Vraag van februari 2013

Mijn opa zou heel graag wat meer te weten komen over de rituelen rondom planten. Helaas kan ik nergens de juiste informatie krijgen. Mijn opa wil graag weten wat de functie van een maandheilige is en wat de legende is van Engels gras. Zou u mij verder kunnen helpen? Mevr. J. Wessels.

Het antwoord wordt gegeven door gastonderzoeker variatielinguïstiek Har Brok.

Mariamaand

We doen ons best, maar maandheiligen bestaan niet in ons land. Daar is één uitzondering op: de heilige maagd Maria. Er zijn maar liefst twee maanden die haar naam dragen. De Mariamaand is volgens De Dikke Van Dale zowel de meimaand als de oktobermaand, die ook wel rozenkransmaand genoemd wordt. De maand mei is sinds de middeleeuwen aan Maria gewijd en in de maand oktober wordt bij het Marialof voor haar dagelijks de rozenkrans gebeden.

Kroon van rozen

Het bidden van 150 Weesgegroetjes (de kleine kralen) is in feite een vereenvoudiging voor het gewone kerkvolk dat de 150 psalmen niet uit het hoofd kon opzeggen, iets wat de kloosterbroeders wel konden. De rozenkrans dankt haar naam, volgens de katholieke overlevering, aan een openbaring van Maria zelf: iedere keer dat een Weesgegroet wordt gebeden, schenkt men haar een mooie roos. Elke complete rozenkrans is, zo heet het, voor haar een kroon van rozen.

Naamdagen

De heiligen hebben wel hun naamdagen. Wikipedia geeft onder Heiligenkalender een lijst van vele honderden heiligen en hun feestdagen. Dat zijn er veel meer dan er dagen in het jaar zijn, dus op veel dagen worden er meerdere heiligen vereerd.

Ook in de namen van planten zijn veel heiligen verwerkt. Dat heeft verschillende oorzaken, maar meestal komt dat doordat planten bloeien of vruchten dragen in de tijd dat hun naamdag gevierd wordt.

Zoals op het kaartje hiernaast te zien is, komen de namen met heiligen vooral voor in het zuiden, waar vroeger de meeste katholieken woonden. Het is maar een schetsmatig kaartje, waarop alleen de namen met sint- aangegeven zijn. In feite komen er nog veel plantennamen met heiligen voor, maar dan zonder het voorvoegsel sint-, zoals Jakobsbloem naast sint-Jakobsbloem. Andere veel voorkomende heiligen zijn sint-Jan (Hemelsleutel, Bosbes), sint-Catharina (Herfstaster), sint-Cornelis (Pioen), sint-Joris (Sering), sint-Jozef (Clivia) en sint-Pieter (Margriet).

Engels gras

Over de legende van Engels gras is ons niets bekend. Ook in de volksnamen voor deze plant is daarover niets terug te vinden. Op Texel komen de namen gouden-spelden en hoedenspelden voor, maar dat komt doordat de dunne grassprieten met hun ronde pluisjes lijken op de oude sierspelden op dameshoeden, die dienden om het afwaaien van de hoed tegen te gaan.

In Limburg en het aangrenzende Noord-Brabant komt ook nog de naam pastoorsgras voor, maar een verklaring daarvoor is ons niet bekend. Zie ook de verspreidingskaart van de benamingen voor Engels gras uit de PLAND. De databank Plantennamen in de Nederlandse Dialecten (PLAND) van het Meertens Instituut omvat de volksnamen van planten in het Nederlandse taalgebied.

 

Afbeeldingen

Afbeelding rozenkrans door N. Gibbs, Flickr.com
Afbeelding Engels gras door J. van der Velden, Flickr.com
_______________________________________________________________

Ook een vraag voor de nieuwsbrief van het Meertens Instituut? Mail de redactie.

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut (februari 2013). Ook abonnee worden? Klik hier