Vraag van februari 2014

Bij het samenstellen van een straatnamenboek voor Rhenen stuit ik op de naam Lombok. Er zijn meerdere Lomboks in ons land, wat is de achtergrond van deze vernoeming?

Onderstaand antwoord is een bewerking van twee publicaties van oud-Meertens medewerker Rob Rentenaar.

Plaatsnamen en geschiedenis luisteren vaak nauw naar elkaar. Dat blijkt ook bij de honderden namen in ons land die hun ontstaan te danken hebben aan vernoeming naar streken of plaatsen in het voormalige Nederlands-Indië. De Indische vernoemingsnamen vormen een illustratie van de belangrijke rol die Indië, hoewel ver weg gelegen, een paar eeuwen lang in onze geschiedenis heeft gespeeld.

Bellieke vemoemingsnaam

Lombok is wat Rentenaar noemt een 'bellieke vemoemingsnaam". Namen die ontstaan zijn door vernoeming naar een basis waar een oorlog, een opstand, een veldslag of een andere gewelddadige gebeurtenis heeft plaatsgevonden, bijvoorbeeld de Krim of Waterloo. Van de Oost-Indische namen zijn alleen Atjeh, de Kraton en Lombok die met zekerheid 'belliek' genoemd kunnen worden.

De naam Lombok is de meest frequente Indische vernoemingsnaam en de meeste Lomboks zijn in of vlak na 1894 ontstaan. In 1894 mengde het koloniale gouvernement zich in een burgeroorlog op het tot dan toe vrijwel zelfstandige eiland. Het resultaat was aanvankelijk een zware nederlaag voor het Nederlands-Indische leger, wat bij het thuisfront grote verslagenheid teweegbracht. Daarna volgde echter een barbaarse onderwerping van het eiland, die golven van enthousiasme over ons land deed gaan.

Vernoemingsorgie

Dit mengsel van spanning en sensatie heeft in Nederland in korte tijd tot een ware vernoemingsorgie geleid. Op meer dan 120 plaatsen over vrijwel het hele land verspreid heeft men spontaan buurten, wijken, straten, akkers en weilanden naar dit eiland vernoemd. Het motief voor die vernoeming was vaak negatief gekleurd. Men beschouwde de bewoners van zo'n buurt als ruziemakers of armoedzaaiers. Zo ligt een schietpartij van een dronkenman aan het ontstaan van de naam Lombok te Leersum ten grondslag. Of de stukken land die zo genoemd werden waren van slechte kwaliteit óf lagen hinderlijk ver weg. Slechts in enkele gevallen heeft er vernoeming plaatsgevonden omdat iemand ook daadwerkelijk op Lombok had meegevochten (denk aan Uiterburen en Gieten).

Lombok is volgens Rentenaar de laatste Indische naam geweest die in ruime mate aanleiding heeft gegeven tot vernoeming. in de 20e eeuw is de verhouding tussen Nederland en Indië zodanig veranderd dat Indische namen nauwelijks meer voor vernoeming in aanmerking konden komen.

Bronnen

Groeten van Elders; Plaatsnamen en familienamen als spiegel van onze cultuur / Rob Rentenaar. – Naarden : Strengholt, 1990. – 135 p. : ill.

Vernoemingsnamen; een onderzoek naar de rol van de vernoeming in de nederlandse toponymie / Rob Rentenaar. – Amsterdam : [S.n.], 1984. – xx, 454 p. – Publikaties van het P.J.Meertens-Instituut, dl. 5. – with an English summary: Eponymized place-names; a survey of the role played by eponymization in the toponymy of the Netherlands. . Proefschrift Amsterdam GU. Beschikbaar via de DBNL.

Zie ook de databank Namen en Naamkunde in Nederland van het Meertens Instituut.

___________________________________________________

Ook een vraag voor het Meertens Instituut? Mail de redactie.

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief (februari 2014) van het Meertens Instituut. Ook abonnee worden? Klik hier.

Foto onder van de website utrechtseheuvelrug.punt.nl.