Vraag van februari 2015

Op diverse schilderijen in het Rijksmuseum viel het ons op dat de ringen aan de wijsvinger of aan de pink gedragen werden. Was dat gebruikelijk en wanneer en waarom is dit de ringvinger geworden?

De conservator Kostuum & Accessoires van het Rijksmuseum, Bianca du Mortier, wist deze vraag al deels te beantwoorden. Zij stelt dat in de 17e eeuw de verlovingsring met steen of parel en de gladde trouwring aan de wijsvinger gedragen wordt, omdat men dacht dat een groot bloedvat rechtstreeks van het hart naar de vinger liep en men de emotie van het hart op (liefde) die manier het beste kon voelen. Zij verwijst naar Houwelyck, Dat is de gansche gelegenheyt des echten staets (1625) van Jacob Cats. Vanaf wanneer men de trouwring om de ringvinger is gaan dragen bleef ook voor haar een open vraag. Marianne van Zuijlen geeft antwoord.

De vraag wanneer dit de ringvinger is geworden is moeilijk te beantwoorden. In schriftelijke bronnen die informatie geven aan welke vingers ringen worden gedragen is nooit sprake van precieze jaartallen. Dat is ook moeilijk, want er bestaan verschillende opvattingen over het dragen van de ring aan de verschillende vingers van de linker- of rechterhand. 

Meer dan één ring aan verschillende vingers

In haar masterscriptie kunstgeschiedenis met de titel De zeventiende eeuw in de ban van de ring[1] onderzoekt Marjolein de Leu of de ringen die vrouwen op zeventiende-eeuwse vrouwenportretten dragen daadwerkelijk verlovings- en of trouwringen zijn, en zoekt ze naar meer bronnen dan alleen Houwelyck, Dat is de gansche gelegenheyt des echten staets.

De Leu constateert onder meer dat de vrouwen vaak meer dan één ring aan verschillende vingers van beide handen dragen. Er zijn meerdere voorbeelden dat een ring aan verschillende vingers werd gedragen. Naast de bewering dat de trouwring aan de vierde vinger van de linkerhand gedragen moeten worden, omdat de ader in deze vinger direct in verbinding staat met het hart, staat de vermelding in het toneelstuk Lucelle (1616) van G.A. Bredero dat de man een verlovingsring krijgt die hij aan zijn pink schuift. Jacob Cats meent in Houwelyck dat de ringvinger van de rechterhand de juiste vinger is voor de trouwring, en ageert tegen het dragen van ringen aan de wijsvinger.

Linkerhand of rechterhand

Katholieke ritualen (voorschriften) zijn ook niet eenduidig, de ritualen in de noordelijke Nederlanden schrijven de ringvinger van de linkerhand voor, die in de zuidelijke Nederlanden vermelden de ringvinger van de rechterhand, maar staan soms toe dat de ring aan een andere vinger wordt geschoven, als dit een plaatselijk gebruik is. In het gedicht Een Boer (in Koren-bloemen, 1658) van Constantijn Huygens en in de Natuurlyke historie van Holland. Deel 3[2] van Johannes Le Francq van Berkhey dragen vrouwen een ring aan de middelvinger of rechterduim:

Daar benevens weet men dat onze Voorouders, en die gewoonte begint weder te herleeven, somtyds Ringen lieten maaken, welken uit twee opéén sluitende hoepjes bestonden, die met eene zekere kunstgreep los of vast gemaakt wierden. Ieder der Verloofden pronkte met de helft van zulken Ring, tot dat de trouw voltrokken was; en vervolgens droeg de Vrouw die beide inéén sluitende Ringen altoos, of aan haar middelvinger, of, en wel meest, aan den rechter Duim, als een zegel der Rechterhand.

Verder lezen

Oud-medewerker Han Voskuil heeft ook geschreven over de ringvinger. Het artikel (pdf) Van onderpand tot teken: de geschiedenis van de trouwring als voorbeeld van functieverschuiving[3]  gaat weliswaar niet over de vinger waaraan de trouwring gedragen moet worden, maar belicht de verschuivende betekenis van de trouwring in de loop der eeuwen.


[2] Derde deel, vierde stuk, Elfde hoofdstuk, 1772, p. 1114-1116, zie: http://www.dbnl.org/tekst/fran011natu03_01/fran011natu03_01_0013.php

[3] Volkskundig Bulletin (1975) 1, 2, 47-79

Afbeelding in kader: Isaak en Rebekka, bekend als ‘Het Joodse bruidje’, Rembrandt Harmensz. van Rijn, ca. 1665 – ca. 1669, bron: Rijksmuseum.

Afbeelding bij tekst: Voorkant van Houwelick. Dat is het gansche gelegenheyt des echten-staets door Jacob Cats. Bron: DBNL.