Vraag van mei 2015

Een Amerikaanse lezeres van de nieuwsbrief vraagt het volgende: "Tijdens mijn verblijf in Nederland verbaasde ik mij over het gebruik om een pop in de vorm van Abraham of Sara in de voortuin te zetten als iemand vijftig jaar wordt. Ik ken dit gebruik niet in de Verenigde Staten en denk dat het ook nergens anders in de wereld voorkomt. Kunt u mij wat meer vertellen over de oorsprong van dit gebruik en de betekenis ervan?

Het antwoord wordt gegeven door Marianne van Zuijlen.

Een precies antwoord op de vraag kan ik niet geven. Naar het vieren van verjaardagen in het algemeen en de dertigste verjaardag in het bijzonder is wel wat onderzoek gedaan, maar onderzoek naar de viering van de vijftigste verjaardag voor zover bekend niet. Zoeken in Delpher, een databank met miljoenen gedigitaliseerde teksten uit Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften, leverde ook geen aanknopingspunten op voor een datering van het begin van het gebruik.

Stropop

Het is mogelijk dat het plaatsen van een Abrahampop voortkomt uit het gebruik om bij een persoon een stropop te plaatsen als afkeuring van ongewenst gedrag, of als bespotting, bijvoorbeeld degene die  “slachtoffer” was van een verbroken trouwbelofte. Jonge mannen spelen een belangrijke rol bij de uitvoering. In het stadje Buren (Gelderland) bestond de gewoonte om bij mensen die overspel pleegden een stropop op het dak te zetten. De predikant O.G. Heldring schrijft in de Geldersche Volksalmanak (1839, p. 106-108) over de stroman voor meisjes die elke jongen afwijzen of vaak van vrijer veranderen, maar ook voor jongens die met Pinksteren nog geen meisje hebben. In de provincie Groningen wordt volgens E.J. Huizenga-Onnekes het krijgen van een stropop als een grote belediging gezien.

Sleutel van de Ossewei

In het Zeeuws-Vlaamse dorp IJzendijke krijgt een vrijgezel die dertig jaar wordt de Sleutel van de Ossewei. De jeugd brengt een houten sleutel van ongeveer een meter lengte naar het huis van de ongetrouwde jarige, en krijgt een traktatie.

Vanaf de oudst gevonden vermelding in de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 24 augustus 1911 is het gebruik steeds veranderd. Eén van de veranderingen was dat in de Tweede Wereldoorlog volwassen jongeren naast de sleutel ook een levensgrote, als vrouw aangeklede strooien pop aanboden. Na 1950 werd deze stropop, naast de ereboog, een steeds belangrijker aspect.

Goedige bespotting

De pop voor de dertigjarige vrijgezel in IJzendijke en de Abrahampop voor de vijftiger hebben dezelfde bedoeling, namelijk goedige bespotting.

In IJzendijke kreeg een vrouwelijke vrijgezel die dertig werd dat subtieler voorgehouden; van haar vriendinnen kreeg ze in stilte een mannetje van koek of marsepein thuisbezorgd.

Of deze koek een lijn heeft met het gebruik om iemand die vijftig jaar wordt een koek met de afbeelding van Abraham te geven is onbekend. Het gebruik kwam in de dertiger jaren van de vorige eeuw vooral voor in West-Friesland, waar de jarige soms meerdere Abrahamkoeken kreeg.

_____________________________________________________________________________

Dit artikel is verschenen in de nieuwsbrief (mei 2015) van het Meertens Instituut. Heeft u een vraag voor het instituut, stuur dan een mail aan de redactie. Ook interesse in de nieuwsbrief? Klik hier voor meer informatie.

Foto in kader gemaakt door Ann Vandenberg