Vraag van oktober 2017: Welk onderzoek kun je doen met de Liederenbank?

Welk onderzoek kun je doen met de Liederenbank?

De Liederenbank van het Meertens Instituut wordt veel geraadpleegd door muziekwetenschappers, letterkundigen en een algemener publiek. De afgelopen 25 jaar is de functionaliteit van de databank alleen maar toegenomen. Liedonderzoekers van het Meertens Instituut en de Universiteit Utrecht beschrijven de achtergrond en onderzoeksmogelijkheden in een recent artikel in International Journal on Digital Libraries.

door Mathilde Jansen

De Nederlandse Liederenbank is een digitale verzameling van Nederlandse liedcultuur, beschikbaar via een online interface. De databank werd in de jaren 1990 opgezet door musicoloog Louis Peter Grijp (1954-2016). De databank bevat circa 173 duizend vindplaatsen van Nederlandse liederen, uit bronnen variërend van de twaalfde eeuw tot nu. Het gaat om liefdesliederen, spotliedjes, religieuze liederen, kinderliedjes, kerstliedjes et cetera. In de meeste gevallen is een directe link te vinden naar de bron, een scan of een geluidsopname.

In het tijdschrift International Journal on Digital Libraries zetten Peter van Kranenburg, Martine de Bruin en Anja Volk uiteen hoe de Nederlandse Liederenbank zich heeft ontwikkeld tot een betrouwbare en toegankelijke bron voor kwalitatief en kwantitatief onderzoek. Verschillende onderzoeksprojecten worden aangehaald om de veelzijdigheid van het materiaal te tonen.

Strofeschema

Om de betrouwbaarheid van de databank te waarborgen, is het digitaliseren van de liederen vooral handmatig verricht. Ook zijn de ingevoerde liederen steeds door twee medewerkers gecontroleerd. Verder zijn allerlei functionaliteiten toegevoegd om het doorzoeken van de databank te vergemakkelijken. Zo zijn liederen die gezongen kunnen worden op eenzelfde melodie aan elkaar gelinkt via een berekening van het strofeschema (of ‘stanza form’). Hiermee kan in een aantal gevallen de melodie achterhaald worden van liederen waarvan alleen de tekst is overgeleverd.

Via diverse projecten is de databank steeds uitgebreid. Zo is het Nederlands Volksliedarchief, een kaartsysteem begonnen in de jaren 1950, volledig ingevoerd in de Nederlandse Liederenbank. Ook zijn nagenoeg alle liederen uit bronnen van vóór het jaar 1600 opgenomen in de liederenbank. De opnames van het populaire radioprogramma Onder de Groene Linde zijn allemaal gedigitaliseerd en met metadata toegevoegd. In recentere projecten zijn er nog eens 17 duizend melodieën bij gekomen.

Muzikaal geheugen

De Nederlandse Liederenbank is een unieke collectie. Volgens de auteurs bestaat er geen andere liederenbank die er zo goed in slaagt om verschillende facetten van de liedcultuur van een land te documenteren. Niet alleen zijn er bronnen te vinden uit verschillende periodes, ook zijn er veel diverse genres opgenomen, die op verschillende manieren doorzoekbaar zijn. Voor kwantitatief onderzoek zijn de data voor onderzoekers ook te downloaden in grote bestanden.

Ook voor onderzoek naar de menselijke cognitie biedt de databank bruikbare data. De collectie Onder de groene linde bevat duizenden opnames van mensen die liederen zingen. Daarmee is dit een bijzonder interessante bron voor het bestuderen van collectief muzikaal geheugen. Omdat veel melodieën op elkaar lijken, maar toch niet precies hetzelfde zijn, biedt de liederenbank ook onderzoeksmateriaal voor het bestuderen en computationeel modelleren van muzikale gelijkenis.

Buiten de grenzen

Hoewel we te maken hebben met een Nederlandse Liederenbank, zijn niet alleen Nederlandstalige liederen beschreven. De databank bevat ook bijvoorbeeld Latijnse, Franse en Duitse liedteksten, die deel uitmaken van de Nederlandse liedcultuur. Bovendien ‘stoppen liederen niet bij de grens’, aldus de auteurs. Samenwerking met andere liedcollecties staat daarom hoog op de agenda van de onderzoekers.

Ook wijzen de auteurs aan het eind van het artikel nog op een paar punten ter verbetering. De negentiende eeuw is ondervertegenwoordigd, evenals Vlaamse liederen, theatermuziek uit de zeventiende en achttiende eeuw, kinderliedjes uit de twintigste en eenentwintigste eeuw. Het aanvullen van de databank met deze leemtes is nog een uitdaging.

Een volledige dataset van volksliederen bestaat niet, zo weten de onderzoekers. Immers, veel historisch liedmateriaal is simpelweg verloren gegaan. Toch zullen ze alle zeilen bijzetten om de Nederlandse Liederenbank de komende jaren in dit opzicht nog verder te verbeteren.

Bron:

Peter van Kranenburg, Martine de Bruin en Anja Volk: Documenting a song culture: the Dutch Song Database as a resource for musicological research. International Journal on Digital Libraries (13 september 2017)

_______________________________________

Dit artikel is verschenen in de nieuwsbrief (oktober 2017) van het Meertens Instituut. Heeft u een vraag voor het instituut, stuur dan een mail aan de redactie. Ook interesse in de nieuwsbrief? Klik hier voor meer informatie.