Vraag van november 2017: Werden nonnen vroeger weleens ingemetseld in de muur van een kerk of klooster?

Werden nonnen vroeger weleens ingemetseld in de muur van een kerk of klooster?

De vraag wordt beantwoord door Lisanne van Kesteren, stagiair bij de Volksverhalenbank.

De middeleeuwen staan vaak – deels ten onrechte – bekend als erg wreed. Zo doen verhalen de ronde waarin nonnen als straf werden ingemetseld of levend werden begraven. Een voorbeeld hiervan is de sage van de non van Singraven. In dit verhaal wordt een non onkuis bevonden door andere nonnen. Na een schijnproces wordt ze ingemetseld in de muur van het klooster. Dagenlang is haar gekrijs en gejammer te horen, maar daarna wordt het stil. Het begint te spoken in het klooster. De geest van de non kan zelfs eeuwen nadien nog angst inboezemen bij mensen uit Singraven.

Door dit soort verhalen denken veel mensen dat nonnen vroeger als straf of boetedoening (penitentie) werden ingemetseld. Dit is echter niet meer dan een fabel, want penitentie bestond, nadat er gebiecht was, over het algemeen uit bidden en goede daden verrichten. Het vrijwillig inmetselen van nonnen gebeurde echter wel in een andere betekenis van het woord: voor hen was het een persoonlijke keuze om zich in te laten sluiten als kluizenares. Een goed voorbeeld hiervan is Suster Bertken.

In 1457 liet deze dertigjarige zuster zich op deze manier vrijwillig inmetselen in de Utrechtse Buurkerk, om zich niet langer door het wereldse te laten afleiden en zich in alle vroomheid aan God te kunnen wijden. Zij leefde in totaal 57 jaar in haar ‘kluis’, welke een kamer was van een paar vierkante meter groot. Ze bezat een bed, een tafel en een stoel en er was een deur die door een geestelijke geopend kon worden in geval van nood, ziekte of overlijden. Daarnaast zaten er twee raampjes in de kluis. Door het ene raam kon ze het hoofdaltaar van de kerk zien, waardoor ze alle vieringen kon bijwonen. Het andere raam zat aan de straatzijde, wat ervoor zorgde dat Suster Bertken kon praten met voorbijgangers die haar advies of een luisterend oor nodig hadden.

Op de Maartensbrug tegenover de Buurkerk in Utrecht is een lantaarnconsole te zien waar de inmetseling van Suster Bertken staat afgebeeld. Op deze plek kunt u het verhaal van Suster Bertken lezen en beluisteren dankzij de nieuwe route van Sagenjager.nl. Dit is een wandelroute genaamd ‘Kleurrijk Utrecht’, die loopt door het centrum van de stad. In deze route zijn veel verschillende verhalen opgenomen, die variëren van oude legenden (zoals Suster Bertken) tot moderne broodjeaapverhalen over de Utrechtse studenten en sprookjes uit Turkije en Marokko.

Heeft u zin om de oude Domstad eens op een andere manier te bekijken? Loop dan mee met de Sagenjager en laat u verrassen door de grote verscheidenheid aan verhalen die in deze stad de ronde doen.
 

Foto's: 1. Het huis van Singraven (Verhalenbank), 2. Suster Bertken bij de Maartensbrug (Wikipedia, Kattenkruid CC BY 3.0)

_______________________________________

Dit artikel is verschenen in de nieuwsbrief (november 2017) van het Meertens Instituut. Heeft u een vraag voor het instituut, stuur dan een mail aan de redactie. Ook interesse in de nieuwsbrief? Klik hier voor meer informatie.