11 januari 2019

Eerste grammatica van het Pommers in Brazilië

In februari verschijnt bij Benjamins de eerste grammatica van het Pommers, een tamelijk onbekende variëteit van het West-Germaans die vroeger aan de zuidkust van de Oostzee werd gesproken. De taal heeft een aantal opmerkelijke kenmerken gemeen met het Fries. Tijdens de grote Europese emigratiegolf van de 19e eeuw zijn grote groepen Pommeren naar Noord- en Zuid-Amerika geëmigreerd, maar omdat het Pommers in Europa is uitgestorven, kan de taal alleen nog in Brazilië bestudeerd worden. Gertjan Postma, taalkundige van het Meertens Instituut deed jarenlang onderzoek naar deze bijzondere varieteit. Hij schat dat er nog zo'n 200.000 sprekers van het Pommers zijn.

Het Oostpommers is een Saksisch kustdialect dat vroeger  in Pommeren werd gesproken, een gebied dat nu in Polen ligt. Vanaf de 12e eeuw werd het bevolkt door kolonisten uit Vlaanderen, Holland, Friesland en Saksische gebieden. Vanaf 1859 emigreerde een groot deel van de Pommerse bevolking naar Brazilië en andere delen van Amerika. De reden van emigratie is onzeker, maar vermoedelijk speelde het behoud van het Lutherse geloof een rol, alsmede de slechte omstandigheden waarin agrariërs verkeerden ten tijden van de industrialisatie. De Pommeren die achterbleven, werden na de Tweede Wereldoorlog uit hun thuisland verdreven.

Slechts enkele nazaten wonen nog in en rond Schleswig-Holstein. In Europa is het Pommers zo goed als uitgestorven, maar in andere delen van de wereld leeft het nog altijd voort, met name in Brazilië. In de deelstaat Esperito Santo is het de eerste taal van Pommerse kinderen, die pas op school het Portugees leren. De Lutherse religie die deze groep mensen aanhangt, heeft een behoudende werking op de taal. Bovendien wisten de Pommeren hun taal te verspreiden onder andere groepen Europese migranten, o.a. de Zeeuwen in Brazilië die nu ook allemaal Pommers spreken, waardoor de taal nog wijder verbreid is.

Gertjan Postma geeft in A contrastive Grammar of Brazilian Pomeranian een uitgebreide beschrijving van de fonologie, morfologie en syntaxis van het Pommers in Brazilië. Door deze taal te vergelijken met talen als het Nederlands, Fries en Duits heeft het een toegevoegde waarde voor onze kennis van de West-Germaanse taalfamilie.