Nederlandse Familienamenbank |
Volkstelling 1947: Nederland Repertorium van Familienamen
Op 31 mei 1947 werd in Nederland de 12e Volkstelling gehouden. Dr. P.J. Meertens, naar wie het Meertens Instituut is genoemd, verwierf destijds de naamstroken voor het Naamkundebureau. Tussen 1963 en 1988 is op basis daarvan het Nederlands Repertorium van Familienamen samengesteld, een reeks van veertien delen, één voor elke provincie (Flevoland bestond nog niet) en drie afzonderlijke delen voor de steden Amsterdam, Den Haag en Rotterdam. Meertens schreef de inleiding bij het eerste deel: "Het Centraal Bureau voor de Statistiek te 's-Gravenhage was bereid aan de Commissie voor Naamkunde van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen te Amsterdam de register-controlestroken van de telformulieren af te staan, die alfabetisch naar de provincies en daarbinnen naar de gemeenten zijn geordend." Die stroken moesten bij het gemeentelijke bevolkingsregister gecontroleerd worden en daarna konden ze naar het Naamkundebureau worden verzonden. In de kelder werden honderden platte dozen met naamstrookjes opgeslagen. Slechts een enkele gemeente ontbrak: de stroken van de gemeente Ursem waren verloren gegaan. Wel kregen we van het Centraal Bevolkingsregister (CBR) de stroken van een groep van 32.420 personen zonder vaste woonplaats. Dit zijn voornamelijk scheepslieden en woonwagenbewoners met hun gezinnen.
De doelstelling die Meertens met dit werk had was het in kaart brengen van de verschillende naamtypen in het land. De arbeid en de tijd die erin gingen zitten moet hij schromelijk onderschat hebben. De publicatie van de laatste delen heeft hij niet meer mee mogen maken, Het vijftiende deeltje dat een aantal samenvattende conclusies zou bevatten is zelfs nooit verschenen.
Het werk werd bemoeilijkt doordat het materiaal zich niet gemakkelijk liet verwerken. Meertens schreef: "De controlestroken van de volkstellingformulieren zijn praktisch alle met pen of potlood ingevuld en lang niet zelden in een schrift dat aan duidelijkheid veel te wensen overlaat. Bovendien blijken lang niet alle Nederlanders hun naam te kunnen schrijven zoals deze officieel luidt. Verscheidene namen zijn dan ook door de ambtenaren van het bevolkingsbureau en de burgerlijke stand verbeterd. In die gevallen is deze verbeterde schrijfwijze aangehouden. In vele andere gevallen, waarin ook de alfabetische volgorde waarin de stroken door de gemeenten zijn gerangschikt onvoldoende aanwijzingen gaven voor de ontcijfering, zijn de namen naar beste weten getranscribeerd, waarbij de mogelijkheid van vergissingen lang niet is uitgesloten."
Lees- en telwerk werd uitbesteed aan vrijwilligers en werkloze hoofdarbeiders, die door de Dienst van Sociale Zaken beschikbaar waren gesteld. Behalve lees- en telfouten zijn er bij de productie van het Nederlands Repertorium van Familienamen ook nogal wat drukfouten gemaakt. Het deel Rotterdam was al gepubliceerd toen er nog enkele dozen te voorschijn kwamen die niet waren verwerkt. Toch biedt het geheel een uniek totaal van alle namen in Nederland op een bepaald historisch moment, dat niet alleen als basis-corpus voor de Nederlandse Familienamenbank heeft kunnen dienen, maar nu ook vergeleken kan worden met het op moderne wijze verwerkte corpus namen van de Gemeentelijke Basisadministratie in 2007.
Uit de repertoriumdelen zijn in de Nederlandse Familienamenbank alleen de provincietotalen overgenomen, naast de aantallen van Amsterdam, Den Haag en Rotterdam. Bij een beperkt aantal namen is een (gedeeltelijk) overzicht per gemeente toegevoegd, maar over het algemeen is men voor het aantal naamdragers per gemeente in 1947 vooralsnog aangewezen op de boekdelen, die bij veel genealogische verenigingen, archiefinstellingen en bibliotheken te raadplegen zijn.
Geregeld vinden er nog correcties plaats na controle van het bronmateriaal.
Nederlands Repertorium van Familienamen. Uitgegeven door het P.J. Meertens-Instituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen onder redactie van P.J. Meertens, H. Buitenhuis en E.N. Palmboom. I-XIV. Assen, Van Gorcum / Zutphen, De Walburg Pers, 1963-1988.
Zie ook Aanwijzingen voor het gebruik en achtergrondinformatie
De Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen toonde bij haar 200-jarig bestaan een aantal naamstrookjes van bekende en minder bekende mensen op haar jubileumsite; zie hier
