Februari 2012: Moordliederen

Ik ben op zoek naar moordliederen. Onder andere van Ye Wijkstra, de man die in 1919 enkele politieagenten doodschoot. Wellicht kunt u mij verder helpen, of anders een tip geven hoe ik verder moet zoeken?

Mevr. G. Westra.

Het antwoord wordt gegeven door Martine de Bruin

Moordliederen worden vandaag de dag niet of nauwelijks meer gezongen, maar uit vroeger tijden zijn er aardig wat bewaard gebleven. Dat is een klein wonder: meestal verschenen dergelijke liedjes op voddige, losse blaadjes, die op straten en pleinen door ambulante verkopers voor een habbekrats aan de man werden gebracht. Niet het type materiaal waarvan je zou verwachten dat het in bibliotheken werd bewaard. Toch hebben bijvoorbeeld de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag en het Meertens Instituut een grote verzameling van deze blaadjes in huis. Als u in de Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut zoekt op 'moordlied' vindt u er zo'n 650.

Gedeeltelijk zijn ze zelfs in digitale vorm. Als u ze doorbladert, zult u merken dat dit type lied bijzonder sensationeel kon zijn: uitvoerig wordt de moord, maar ook de consequentie voor nabestaanden n de moordenaar beschreven. Daarbij hoort een duidelijke mening over de 'gruweldaad' én de betrokkenen. Het door u genoemde lied uit 1929 is daar een voorbeeld van. Volgens het lied doodde 'onmens' Wijkstra uit liefde voor een 'slechte vrouw' vier veldwachters door ze neer te schieten en daarna ook nog de rochelende hals door te snijden. Het gruwelijke detail wordt vaak niet geschuwd. Zo wordt in een ander moordlied vermeld dat ene Philip Nathan Hertog, paraplumaker uit Utrecht, in 1849 Betje Staal uit Amsterdam met een messteek 'een diepe wond in de hals, ter diepte van het strottenhoofd, en ter lengte van 7 Nederlandse duimen' toebracht en aldus vermoordde. Hertog zit daarna, volgens het lied, 'geketend achter 't kerkerslot', terwijl zijn geweten knaagt. Want zo hoort dat, kennelijk; de moraal is nooit ver te zoeken. In dit geval dient Hertog als voorbeeld voor wat dronkenschap kan aanrichten en wordt de toehoorder opgeroepen de sterke drank als de pest te mijden.

Bijzonder aan moordliederen is dat ze vaak heet van de naald werden geschreven en gepubliceerd, soms sneller dan een krant erover berichtte. Daarna konden ze nog vele jaren gezongen blijven, sommige door het hele land.

Verwijzingen

Marjan Beijering geeft in haar boek 'Moordlied in Drenthe' een aantal voorbeelden van de gang van zaken rond de moordliederen, van de totstandkoming en verkoop tot de functie en verdere doorwerking ervan. Douwe Wouters bracht in 1941 een verzameling Nederlandse moordliederen in boekvorm uit. Ter illustratie is misschien de speelfilm 'Het zwijgen' interessant. Hierin wordt een liedonderzoeker gevolgd die de laatste strofe van een moordlied wil opnemen in een dorp in Drenthe en daarbij merkt hoe diep de moord en het lied in het collectieve geheugen zijn verankerd.

Marjan Beijering, Moordlied in Drenthe : in het spoor van herinneringen. – Utrecht : Nederlands Centrum voor Volkscultuur, 1999.
D. Wouters, Er is een moord gebeurd. Utrecht : Het Spectrum, [1942].
Het zwijgen, een film van André van Hout en Adri Schrover. [S.l.] : Waterland Film, 2005.

Ook een vraag voor het Meertens Instituut? Mail de redactie.

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut (februari 2012). Ook abonnee worden? Klik hier

Afbeelding: Koninklijke Bibliotheek