Nieuw in de collectie: Stenen herinneringsbanken
Af en toe zie je er eentje staan in een park, plein of plantsoen. Het lijkt misschien in eerste instantie een gewone stevige zitbank, maar een herinneringsbank is meer dan dat. Zo’n bank is opgedragen aan een persoon of een collectief door middel van een opschrift. Deze buitenmeubels zijn ooit opgericht om momenten en personen die destijds van groot belang werden geacht in de herinnering te houden.
Hunebedden
Mevrouw dr. Loes van Wijngaarden-Bakker, van huis uit bioloog en archeologisch zoöloog, raakte in 2002 tijdens een wandeling in de buurt van Oisterwijk gefascineerd door het verschijnsel van de herinneringsbanken. Het object van haar belangstelling was de Van Tienhovenbank die uitkijkt over het Esschenven; de vorm van de bank deed haar als archeologe denken aan een hunebed. Dat was het begin van een project waarin Van Wijngaarden-Bakker samen met haar man deze bijzondere banken in Nederland zo veel mogelijk in kaart zou gaan brengen.
Alle objecten in het documentatieproject voldoen aan de volgende drie criteria:
1. De bank is van steen (baksteen of natuursteen; houten onderdelen mogelijk);
2. De bank bevat een (herinnerings-)opschrift: opdracht aan een persoon of personen;
3. De bank bevindt zich in de openbare ruimte.
De meeste banken werden opgespoord door middel van oproepen in heemkundige en historische tijdschriften. Op die manier kon een collectie worden opgebouwd van ruim 100 banken. In de documentatie wordt op systematische wijze informatie verstrekt over onder meer de plaats waar de bank zich bevindt, de datum van oprichting en het opschrift. Zo mogelijk staat hierbij tevens aangegeven wat de aanleiding was voor het oprichten van de bank. Ook het materiaal, de vorm en de maten worden beknopt beschreven. Elke beschrijving is voorzien van een aantal foto’s – vaak een overzichtsfoto met enkele detailopnames – van de hand van IJsbrand van Wijngaarden.
De gehele collectie – het documentatieproject, aantekenboekjes, extra beeldmateriaal en een aantal boeken – is door Loes van Wijngaarden-Bakker geschonken aan het Meertens Instituut.
Herinneringscultuur De documentatie omvat naar schatting zo’n negentig procent van het totaal aantal banken in Nederland. De meeste daarvan bevinden zich in Noord- en Zuid-Holland en in Gelderland (Veluwe), de minste in de zuidelijke provincies. Daarbij zijn een aantal banken die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog of aan een hoogtijdag van het Koninklijk Huis (zoals een ambtsjubileum van Wilhelmina of de geboorte van Beatrix). Sommige stenen meubels zijn ook gewijd aan een groter geheel zoals het Volk van Nederland – maar een flink deel bestaat toch uit banken die zijn opgericht ter herdenking van een plaatselijke held (zoals burgemeester, industrieel of mensenredder).
Aan de hand van dit typisch Nederlandse erfgoed uit de eerste helft van de twintigste eeuw doemt een uniek beeld op van een herinneringscultuur die dankzij duurzame bakstenen voortleeft in het straatbeeld. De achterliggende documentatie is nu voor iedere geïnteresseerde in te zien bij de Afdeling Collecties van het Meertens Instituut.
Een bijdrage van Diedrik van der Wal
