April 2018: Over welke audiocollecties beschikt het Meertens Instituut?
Over welke audiocollecties beschikt het Meertens Instituut?
Deze vraag wordt beantwoord door Mathilde Jansen.
Het Meertens Instituut beschikt over duizenden uren geluidsmateriaal. Een overzicht van alle collecties is hier te vinden. Het is te veel om ze hier allemaal te beschrijven, daarom geef ik hier een aantal hoogtepunten.
Dialectatlassen
Een belangrijke collectie voor het Meertens Instituut is de Reeks Nederlandse Dialectatlassen (RND). In totaal werden 16 verschillende delen gepubliceerd tussen 1925 en 1982. Voor deze atlassen werd in ruim 1900 plaatsen in Nederland en Vlaanderen veldwerk gedaan. Per plaats werden twee tot vijf informanten benaderd die 142 zinnen dienden te vertalen. In principe werden de interviews niet opgenomen: de onderzoeker transcribeerde de zinnen ter plekke in fonetisch schrift.
Toch zijn er opnames gemaakt door een medewerker van het Meertens Instituut. Dat was Willem Rensink, die onder Jo Daan (die deel 13 over het Noord-Hollands coördineerde) door het land trok om dialectopnames te maken. Rensink liet de mensen die hij bezocht meteen de zinnen van de RND opzeggen. In totaal gaat het om 14 banden met meer dan 30 sprekers. De informanten komen onder andere uit Hulst, IJhorst en Dalfsen. De kaarten van de RND zijn ook beschikbaar via de kaartenbank van het Meertens Instituut. Overigens zijn de meeste dialectopnames terug te vinden in de collectie Vrije gesprekken, ook te beluisteren via de Dialectenbank.
Jo Daan
Een andere collectie uit dezelfde tijd als de opnames van de RND, is die van Jo Daan in Amerika. Jo Daan (1910-2006) was van 1939 tot 1975 werkzaam als medewerker en hoofd van de afdeling Dialectologie van het Meertens Instituut. In 1966 deed zij onderzoek in de Verenigde Staten naar de taal van nakomelingen van Nederlandse emigranten. Van dit onderzoek zijn 112 audiobanden beschikbaar met een speelduur van 77 uur.
Tussen 1989 en 1995 werden nog meer opnames gemaakt van het Amerikaans Nederlands. Dit was onderzoek van Jaap van Marle, destijds directeur van het Meertens Instituut, en Caroline Smits, promovenda aan de UvA. Hun onderzoek was een aanvulling op het onderzoek van Jo Daan in de jaren ’60. De opnames zijn net als die van Jo Daan beschikbaar via de Nederlandse Dialectenbank en via CLARIN.
Ate Doornbosch
Ate Doornbosch (1926-2010) was maker van het bekende radioprogramma Onder de groene linde, waarin opnames van oude liederen werden gedraaid. Het programma ging in 1957 van start bij de VARA. Doornbosch wilde een serie van tien programma’s maken, maar de omroep schatte in dat dat te veel zou zijn. Het tweewekelijkse programma werd echter een enorm succes: het trok zo’n 350.000 luisteraars per keer. Uiteindelijk werden het ongeveer 1370 uitzendingen. Veel luisteraars stuurden oude liedschriftjes in die werden gearchiveerd bij het Radio Volkskundig Bureau, dat fungeerde als secretariaat van Doornbosch. Dit archief is later overgedragen aan het Meertens Instituut.
Vanaf 1976 werd het programma zelfs wekelijks uitgezonden. Ook leverde het programma Doornbosch een wetenschappelijk dienstverband op aan het Meertens Instituut. In 1994 werd het programma beëindigd. Het is daarmee een van de langst lopende radioprogramma’s geweest in de Nederlandse omroepgeschiedenis. De radio-opnames zijn in 2008 vastgelegd in een cd-dvd-box Onder de groene linde. 163 liederen uit de mondelinge overlevering. Ook zijn ze terug te luisteren in de Nederlandse liederenbank.
Lombok en Transvaal
Er zijn weinig collecties waarin de samenwerking tussen taalkundigen en etnologen zo goed zichtbaar is als in het project TCULT. Dit acroniem staat voor Talen en Culturen in de Utrechtse wijken Lombok en Transvaal, een door NWO gefinancierd project dat plaatsvond tussen 1998-2002. Het betrof een samenwerking tussen het Meertens Instituut en de universiteiten van Leiden, Amsterdam (UvA), Utrecht en Tilburg. De audiocollectie bestaat uit 162 geluidsbanden.
Voor TCULT werd volop veldwerk verricht door tien onderzoekers van het Meertens Instituut. Zo werd de taal vastgelegd van diverse groepen sprekers, waaronder Marokkaanse, Turkse en Surinaamse Nederlanders. Maar ook werden verhalen (waaronder moppen) en liedjes uit verschillende culturen opgenomen.
Bijzonder is ook de collectie Brieven aan de toekomst. In 1998 deed het Meertens Instituut samen met het Nederlands Centrum van Volkscultuur en het Nederlands Openluchtmuseum een oproep aan alle Nederlanders. Hun werd gevraagd een dag uit hun leven te beschrijven, namelijk 15 mei 1998. Meer dan 50.000 Nederlanders uit binnen- en buitenland reageerden hierop. Een deel van de brieven is voorgelezen en vastgelegd in audio-opnames.
Bronnen:
