Juni 2019: Waar komt het Yankee Dutch vandaan?
Op 5 juni vond op het Meertens Instituut de jaarlijkse Kiliaanlezing plaats, georganiseerd door de Kiliaanstichting. Deze stichting heeft tot doel het etymologisch onderzoek in België en Nederland te bevorderen. Jan Peter Verhave sprak over het Yankee Dutch in Michigan. Later dit jaar verschijnt zijn biografie over Paul de Kruif, Amerikaans auteur van Nederlandse afkomst.
door Mathilde Jansen
De stad Holland in Michigan werd in 1847 gesticht door Nederlandse calvinisten, onder leiding van dominee Albertus C. Van Raalte. Nog steeds heeft veertig procent van de ruim 35 duizend inwoners Nederlandse wortels. Maar het Nederlands wordt er niet meer gesproken volgens Jan Peter Verhave.
Verhave is gepensioneerd parasitoloog en momenteel honorary research fellow aan het Van Raalte Institute in Michigan. Daar schrijft hij aan een biografie van Paul de Kruif (1890-1971), een van de meest gelezen volksvoorlichters in Amerika over ziekten, volksgezondheid en geneesmiddelen. De Kruif was kleinzoon van Nederlandse immigranten en daardoor bekend met het Yankee Dutch – de mengelmoes van Nederlands en Engels die de Nederlandse immigranten in Amerika spraken.
Nederlandse dialecten
De oorspronkelijke groep migranten vormde een afsplitsing van de Nederlandse Hervormde kerk. Aanvoerder van deze groep was dominee Albertus van Raalte, die zich aangesloten had bij de Afscheiding van 1834, een beweging die uiteindelijk zou leiden tot zelfstandige gereformeerde kerken naast de Nederlandse Hervormde kerk. Zij waren geïnspireerd door de theologie van Calvijn.
Van Raalte stichtte diverse koloniën aan de oostkust van Lake Michigan. De Nederlandse kolonisten die zich er vestigden kwamen uit verschillende delen van Nederland. In het nieuwe land groepeerden ze zich aanvankelijk ook weer naar regio, waardoor de verschillende dialecten in het begin behouden bleven. Ook de Statenbijbel had een behoudende invloed, want die werd gelezen in het Nederlands.
Derde generatie
Toch werd de omgangstaal meer en meer Engels en bij de derde generatie was het Nederlands zo goed als verdwenen. Wel bleef men trots op de Nederlandse roots, vertelt Verhave. Op het Van Raalte Institute worden vandaag de dag nog steeds lessen gegeven over de Nederlandse geschiedenis, die druk worden bezocht, met name door gepensioneerden.
Ook Paul de Kruif behoorde tot de derde generatie: zijn grootouders waren Zeeuwse emigranten. De Kruif zelf werd in 1890 geboren in Zeeland, Michigan. Hij groeide op in een belezen gezin, en op zijn zesentwintigste promoveerde hij in de bacteriologie aan de Universiteit van Michigan. Toch zette hij zijn carrière als wetenschapper niet voort. Hij werd wetenschapsjournalist, o.a. voor Readers Digest, en schreef veel kritische stukken over zijn medische collega’s die volgens hem niet altijd even wetenschappelijk te werk gingen. Zijn boek Microbe Hunters werd in twintig talen vertaald, waaronder het Nederlands.
Yankee Dutch
De Kruif raakte tijdens zijn loopbaan als journalist bevriend met journalist en schrijver Henry Mencken, die zelf kind was van Duits-Amerikaanse ouders. Ze hadden meer gemeen: een provocerende pen en een atheïstische levensvisie – De Kruif had gebroken met het calvinisme.
Mencken was onder meer geïnteresseerd in de Amerikaanse dialecten en De Kruif hielp hem met zijn kennis over het Nederlands in Amerika. In het uiteindelijke boek The American Language (1919) was een heel hoofdstuk gewijd aan het zogenaamde Yankee Dutch, de taal van Nederlandse Amerikanen. Waarschijnlijk is de naam Yankee afgeleid van Jan-Kees. De namen Jan en Kees kwamen veel voor onder de Nederlandse kolonisten. De Britten gebruikten het woord ‘Yankee’ aanvankelijk als scheldnaam voor inwoners van New England in Amerika, die het later zelf gingen gebruiken als geuzennaam, waarna het voor iedere Amerikaan werd gebruikt.
Meer lezen?
In 2006 verscheen het boekje ’n Fonnie Bisnis van Dirk Nieland, een heruitgave van de editie uit 1929. Het vertelt op gekscherende wijze het verhaal van een prototypische Nederlandse migrant. Serieuzer van aard zijn de (populair)wetenschappelijke boeken How Dutch Americans Stayed Dutch van Michael Douma en Yankees, cookies en dollars van Nicoline van der Sijs. Dit najaar verschijnt de biografie van Paul de Kruif van Jan Peter Verhave bij Van Raalte Press, getiteld ‘A constant state of emergency’.
Lees ook dit artikel op NEMO Kennislink: 'Hoe Jan-Kees een Yankee werd'.
