Kunstproject rondom Amelander dialect

Alweer voor de veertiende keer werd dit jaar de Kunstmaand Ameland georganiseerd. De organisatie had een internationaal gezelschap van kunstenaars bijeengebracht uit Zweden, Denemarken, Duitsland en Nederland. De Groningse kunstenares Ra van der Hoek maakte een uniek kunstproject waarin het dialect van Ameland centraal stond. Aanleiding voor haar project was het promotieonderzoek van taalwetenschapper Mathilde Jansen, uitgevoerd aan het Meertens Instituut.

 
Mathilde Jansen deed de afgelopen jaren onderzoek naar taalverandering in het Amelander dialect, waarop zij in april 2010 promoveerde. In het populair-wetenschappelijke boekje Een echte Amelander spreekt dialect (Amsterdam University Press), dat begin dit jaar verscheen als relatiegeschenk van het Meertens Instituut, zijn haar belangrijkste bevindingen opgeschreven voor een lekenpubliek. Jansen maakt duidelijk hoe identiteit en dialect onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Voor beeldend kunstenaar Ra van der Hoek was dit aanleiding om het dialect als uitgangspunt te nemen voor haar kunstproject.

Oud hout op de zolder

Een belangrijke uitkomst van het dialectonderzoek op Ameland was dat het dialect in de vier dorpen nog verschillend wordt uitgesproken. Vooral de tegenstelling tussen oost (Nes en Buren) en west (Hollum en Ballum) is nog te horen onder alle generaties dialectsprekers. De verschillen worden nog eens benadrukt in het dialectsjibbolet Oud hout op de zolder. Aan de uitspraak van dit zinnetje kun je horen waar de spreker vandaan komt: terwijl westkanters de Nederlandse ou heel gesloten uitspreken, kiezen oostkanters voor een opener uitspraak.

Ra van der Hoek ontwierp daarom voor elk dorp een eigen ansichtkaart met een bijbehorende spreuk in het dialect. De spreuken hingen de hele maand november als kleurige posters op vier locaties op het eiland. Er werd nadrukkelijk gekozen voor bedrijven waar het personeel het Amelander dialect goed beheerste. Ter plekke werd door hen aan de bezoekers alle medewerking verleend bij de uitspraak van de spreuk. Op deze locaties konden de bezoekers de posters als glossy ansichtkaarten verzamelen.

Dialect onder jongeren

Tijdens de Kunstmaand Ameland hield Mathilde Jansen ook een lezing over het Amelander dialect in restaurant De Piraat te Nes. De lezing werd georganiseerd door de historische vereniging De Ouwe Pôlle en werd goed bezocht. Jansen presenteerde de belangrijkste resultaten van haar onderzoek voor de Amelander bevolking en geïnteresseerde bezoekers van de Kunstmaand. Een belangrijke uitkomst van het onderzoek was de grote vitaliteit van het Amelander dialect. Ook onder jongeren wordt het dialect nog volop gebruikt, hoewel zij het dialect weer anders uitspreken dan de ouderen.

Voor veel Amelanders waren de ‘fouten’ die jongeren maken herkenbaar. Het gaat dan vooral om hypercorrecties, zoals het uitspreken van een dialectische uu of ie-klank in gevallen waar het Amelander taalsysteem eigenlijk gewoon een Nederlandse ui of ij/ei heeft. Of het nog opener uitspreken van de ou-klank in Oud hout op de zolder. En zo kwamen er nog meer voorbeelden van taalverandering voorbij. Misschien zorgt het kunstproject van Ra van der Hoek ook nog wel voor een taalverandering. De door haar bedachte spreekwoorden gaan na de kunstmaand wellicht een eigen leven leiden.

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut. Ook abonnee worden? Klik hier