Juni 2011: Tweede pinksterdag - Meertens Instituut

Waarom vieren we in Nederland behalve een eerste ook een tweede pinksterdag, zoals ook een tweede kerst- en paasdag? In veel andere landen is dat niet de gewoonte.

Mw. M. van K., Den Haag

Het antwoord wordt gegeven door Eveline Doelman, onderzoeksmedewerker Etnologie

Zondagswet van 1815

Dat in Nederland niet alleen de eerste en tweede kerst-, paas- en pinksterdag, maar ook Hemelvaartsdag en Goede Vrijdag officiële feestdagen oftewel zondagen zijn, is vastgelegd in de zondagswet van 1815. Deze wet voorzag voor het eerst in uniforme, voor het hele land geldende regels voor de openbare rust op deze (in principe) godsdienstige dagen en de mate waarin feestelijkheden waren toegestaan.

Tweede feestdagen

De katholieke kerk heeft zich in de middeleeuwen steeds ingespannen om extra feestdagen te koppelen aan de belangrijkste christelijke feestdagen. De kerkelijke viering van de hoogfeesten (Kerstmis, Pasen, Pinksteren) duurde zelfs acht dagen. Dat onderstreepte de betekenis van het feest. De gedachte achter de extra dagen was dat het mensen in staat stelde vaker naar de kerk te gaan. Daarnaast had die dag een belangrijke sociale functie. Feestdagen waren de enige dagen in het jaar waarop personeel vrij had. Op die dagen werd van alles geregeld: het waren data waarop arbeidsovereenkomsten ingingen of afliepen, lonen werden uitbetaald en waarop verhuisd werd van de ene dienst naar de andere.

Op paas-, pinkster- en kerstmarkten werden inkopen gedaan, konden jongelui elkaar ontmoeten en er werd aan sport, spel en ander vermaak gedaan (zie afbeelding, een Pinksterblom). Uniforme regels voor extra dagen ontbraken echter. De praktijk verschilde van plaats tot plaats. Er waren bijvoorbeeld plaatsen waar een derde pinksterdag werd gehouden, zoals in de Zaanstreek en in Zeeland.

Hervorming

In Nederland werden na de Reformatie alle feestdagen, die aan heiligen waren gewijd, afgeschaft. De aandacht diende gericht te zijn op de christelijke boodschap zelf: alleen de feestdagen gewijd aan de verlossings- en lijdensgeschiedenis van Christus werden gehandhaafd. Het inrichten van een nieuwe feestkalender was ook noodzakelijk vanuit maatschappelijk en economisch oogpunt. De verscheidenheid aan regionale feestdagen en de uitspattingen waarmee openbaar feestvermaak gepaard ging, stonden – zo dacht men – een moderne, uniforme en efficiënte manier van werken in de weg.

In 1618 bepaalde de Nationale Synode dat Kerstmis, Pasen, Hemelvaartsdag en Pinksteren naast de zondag de officiële godsdienstige feestdagen werden. Een vrije feestdag op tweede kerst-, paas- en pinksterdag en Goede Vrijdag werd wenselijk geacht (omdat het op veel plaatsen de gewoonte was), maar niet verplicht gesteld. Elke plaats kon daarin nog zijn eigen koers varen. Pas met de wet van 1815 zijn er de uniforme regels voor in de plaats gekomen.

Andere landen

Ook in andere landen waar de Reformatie van betekenis was, zoals in Noord-Duitsland, bestaan tweede feestdagen, in tegenstelling tot veel katholieke landen. Zeker is wel dat de voortschrijdende markteconomie ook in landen waar de Reformatie níet doordrong de herziening van de feestkalender nodig maakte. Mogelijk zijn in sommige overwegend katholieke gebieden, toen de feestkalender efficiënter moest worden ingericht, tweede kerst-, paas- en pinksterdagen geschrapt om andere voor katholieken belangrijke feest- en gedenkdagen te kunnen handhaven (zoals Mariafeesten en Sacramentsdag). Duidelijk is in elk geval dat regionale gewoonten en staatkundige en politieke verschuivingen de nationale feestkalenders in belangrijke mate hebben bepaald of beïnvloed. In Duitsland gelden in het hele land de tweede feestdagen als nationale feestdagen, alleen in de katholieke deelstaat Baden-Württemberg wordt ook Sacramentsdag als een officiële feestdag gevierd. Italië kent daarentegen geen tweede dagen, maar wel het nationale feest van Maria ten Hemelopneming.

Modernisering

De laatste tijd gaan er in Nederland stemmen op om de extra dagen los te koppelen van de christelijke feestdagen en anders over het jaar te verspreiden of aan andere onderwerpen te verbinden. Het is een pleidooi voor een moderner systeem zoals dat in Engeland al veel langer bestaat.

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut. Ook abonnee worden? Klik hier