1-aprilgrappen

Vorige week verscheen een bericht op Kennislink over geneticus Sarah Geeraards van het Meertens Instituut die onderzoek deed naar de afstammelingen van Willem van Oranje. Lezers werden opgeroepen hun haren in te sturen naar het Meertens Instituut om middels een DNA-test te bepalen of zij verwant waren aan de 'vader des vaderlands'. Het bericht was een 1-aprilgrap van Kennislink; het Meertens Instituut zat in het complot. Het bleek een geslaagde grap. Diverse media namen het bericht over en Kennislink ontving 64 brieven gericht aan Sarah Geeraards (overigens een verwijzing naar Balthasar Gerards).

door Mathilde Jansen

Grappen in de media

Uit de overzichten van 1-apgrilgrappen van 2013 blijkt dat 1-aprilgrappen vooral worden ingezet als pr-middel door commerciële bedrijven. Zo meldde Specsavers dit jaar de komst van speciale autoruiten op sterkte, waardoor autobestuurders zonder bril de weg op zouden kunnen. En Heineken berichtte dat met de aanleg van de Noord-Zuidlijn in Amsterdam een oude bierkelder was ontdekt. Overheidsorganisaties zijn ook vaak goede 1-aprilgrapbedenkers. Het CDA-voorstel in Lingewaard op hondenpoep aan een DNA-analyse te onderwerpen om zo de eigenaren op te sporen, bleek echter geen 1-aprilgrap. Dat dit niet zo serieus werd genomen kwam doordat het Jeugdjournaal een vergelijkbaar item in 2007 als 1-aprilgrap presenteerde.

Oervorm: de fopdracht

1-aprilgrappen lijken tegenwoordig vooral mediagrappen te zijn. Natuurlijk worden er in de huiselijke sfeer ook nog 1-aprilgrappen gemaakt van het type “Je veter zit los!” “Er zit iets op je neus!”. Maar de oervorm van de 1-aprilgrap sterft uit, zo schrijft Peter Burger in zijn recente artikel Een potje ooievaarskuitenvet? In die oervorm diende de 1-aprilgrap als ontgroeningsritueel: iemand, meestal een kind, knecht of nieuweling werd ergens heen gestuurd om een niet-bestaand voorwerp te halen, variërend van een aanschaafschaaf tot zuurkoolzaad. Alleen in de marine, in het leger en in ziekenhuizen worden dit soort fopdrachten nog wel gegeven, aldus Burger. Voorbeelden van fopdrachten zijn te vinden in de Volksverhalenbank van het Meertens Instituut. Ook uit de antwoorden van een Meertens-vragenlijst uit 1965, blijkt overigens al een afname van de traditionele 1-aprilgrappen en een toename van grappen in de media.

Inname van Den Briel

Maar waar komt de 1-aprilgrap nu eigenlijk vandaan? Daarop is geen eenduidig antwoord te geven. Het is in ieder geval een misvatting dat de 1-aprilgrap zijn oorsprong vindt in de inname van Den Briel door de watergeuzen op 1 april 1572. Ook in bronnen van voor 1572 wordt namelijk al melding gemaakt van grappenmakerij op 1 april. Bovendien is de 1-aprilgrap niet uitsluitend een Nederlands verschijnsel. In België staat 1 april bekend als Verzenderkensdag, Engeland kent zijn April Fools’ Day. Maar ook buiten Europa is het verschijnsel bekend in Amerika, Australië, Rusland en Noord-Afrika.

De jaarkalender

Sommige antropologen hebben de traditie van 1 april verklaard als bijzondere dag op de jaarkalender. In de oude agrarische samenleving waren de wisselingen van de seizoenen belangrijke momenten. De eerste en laatste dag van de maand werden nogal eens gebruikt om overgangssituaties te vieren, en ook grappen speelden daarbij een rol. 1 april zou de als eerste dag van de eerste lentemaand een dergelijke functie hebben gehad.  Een andere mogelijke verklaring is de overgang naar de Gregoriaanse kalender. In de middeleeuwen werd nieuwjaarsdag in veel Europese steden gevierd op 25 maart. De vakantie die daarmee verbonden was liep tot 1 april. Paus Gregorius XIII bracht nieuwjaarsdag terug naar 1 januari met de invoering van de Gregoriaanse kalender. De kalender werd niet overal in Europa op hetzelfde moment ingevoerd. Gedurende deze overgangsperiode zouden mensen die nieuwjaarsdag op 1 januari vierden, de spot hebben gedreven met mensen die nieuwjaarsdag op andere data vierden. Geen van deze verklaringen is  ooit helemaal bewezen. Wat betreft de oorsprong van de 1-aprilgrap tasten we dus nog in het duister.

Bronnen

Achtergrondartikel 1 april op de website van het Meertens Instituut
/?p=140427

Artikel P. Burger, Een potje ooievaarskuitenvet? Oervorm aprilgrap sterft uit
http://www.gestolengrootmoeder.nl/wordpress/ooievaarskuitenvet-oervorm-aprilgrap-sterft-uit/

Verhalenbank.nl

Afbeelding boven: Post voor Sara Geerards (Kennislink.nl)
Afbeelding onder: Afbeelding van de inname van Den Briel (het huidige Brielle) door de Watergeuzen onder leiding van Lumey en Blois van Treslong, 1 april 1572. Lumey vermeld als Lumme (wikimedia.org)

Dit artikel is verschenen in de nieuwsbrief (april 2013) van het Meertens Instituut. Ook interesse in de nieuwsbrief? Klik hier voor meer informatie.