Nieuwe app brengt Nederlandse accenten in kaart

Welke accenten hoor je in Nederland? En wat is hun imago? Een nieuwe app, vanaf december te downloaden, gaat deze vragen beantwoorden. De app is ontwikkeld door mensen van de NTR en taalwetenschappers uit Amsterdam, Utrecht en Nijmegen. Niet eerder werd de diversiteit van het Nederlands op zo’n grote schaal onderzocht. Taalkundige Frans Hinskens van het Meertens Instituut werkt mee aan dit nationale experiment: “Het Nederlands is veel bonter dan we vaak denken.”

door Mathilde Jansen

Misschien wel een miljoen sprekers hoopt Hinskens te bereiken met de accentenapp. In november wordt de app gelanceerd via een eerste televisie-uitzending van de NTR.

Bekende sprekers met een accent, zoals Foppe de Haan, Henk Westbroek en Herman Finkers gaan als ‘accentambassadeurs’ de app aan de man brengen. Via je mobiele telefoon kun je straks allerlei taalspelletjes doen, maar vooral ook je eigen accent vastleggen en oordelen over het accent van anderen. En daarmee kun je ook nog eens bijdragen aan wetenschappelijk onderzoek.

Achter de schermen

Maar die wetenschappelijke component is voor de gebruiker van de app nauwelijks zichtbaar, vertelt Hinskens. Het gebruik van de app moet vooral leuk en laagdrempelig zijn, zodat zoveel mogelijk Nederlanders eraan mee zullen doen. De app zal ook voor langere tijd beschikbaar zijn. “We hopen op een lawine-effect”, aldus de onderzoeker. Het onderwerp zal in ieder geval veel mensen aanspreken.

De wetenschappers opereren vooral achter de schermen. Behalve taalwetenschappers, zijn er ook etnologen en sociologen bij betrokken. Deze groep onderzoekers zal begin komend jaar al een deel van de gegevens analyseren. De eerste resultaten worden in het voorjaar van 2016 bekendgemaakt in enkele televisie-uitzendingen.

Met je telefoon

Daarna zullen de gegevens ook toegankelijk gemaakt worden voor een grotere groep wetenschappers. Want de verwachting is dat dit project een schat aan taalkundig materiaal oplevert. “Door de nieuwe techniek kunnen we in korte tijd heel veel materiaal verzamelen”, zegt Hinskens. En dat is uniek. Tot nu toe verzamelden dialectologen hun gegevens vooral door naar mensen toe te gaan met een opnameapparaatje. Nu kunnen mensen zelf zinnetjes en woordjes inspreken in hun telefoon.

Maar is het ook niet een nadeel dat je een app moet installeren? Vallen oudere mensen, die vaak ook nog dialect spreken, hierdoor niet buiten de boot? Daar is de onderzoeker niet zo bang voor: “We verwachten dat ook oudere sprekers mee zullen doen. Er is meestal wel een kind, kleinkind of kennis in de buurt die wél beschikt over een smartphone.”

Patat of friet

Bovendien gaat dit onderzoek niet over dialecten, maar over regionaal gekleurd Nederlands. Want dialecten in de oorspronkelijke zin van het woord worden lang niet meer door iedereen gesproken, legt Hinskens uit. “De dialecten van vroeger hebben langzamerhand plaatsgemaakt voor regionale variëteiten van de standaardtaal. We noemen ze hier voor het gemak accenten. Maar het gaat niet alleen om variatie in uitspraak. Ook op woord- en zinsniveau vind je verschillen. Denk maar aan de patat-of-friet-discussie die nog niet zolang geleden de kop op stak op Twitter. Het laat zien dat juist kleine verschillen in taal de tongen losmaken.”

Ook etnische variëteiten van het Nederlands worden in dit project onder de loep genomen. “Maar in feite zijn die vaak ook geografisch”, licht de onderzoeker toe, “want een Marokkaanse Nederlander die in Nijmegen woont, spreekt heel anders dan een Marokkaanse Nederlander uit Amsterdam.”

Rijk aan accenten

Overigens zal de app voorlopig alleen in Nederland worden gelanceerd. Vanwege de korte termijn waarop het project van start is gegaan, bleek het (nog) niet mogelijk een Vlaamse tegenhanger te realiseren. Maar de initiatiefnemers hopen dat een Vlaamse samenwerking volgend jaar alsnog van de grond komt.

Behalve de regionale variatie, is Hinskens ook geïnteresseerd in andere factoren die het taalgebruik beïnvloeden. Want ook sekse, leeftijd of onderwijsniveau kunnen hoorbaar zijn in iemands accent. “Al die factoren zorgen ervoor dat het Nederlands nog veel bonter is dan we vaak denken. Het beeld dat mensen hebben van de variatie in het Nederlands, kan nog flink aangescherpt worden. Oók onder taalwetenschappers”, aldus Hinskens. “Met dit grootschalige project willen we niet alleen vooroordelen wegnemen, maar ook laten zien hoe rijk aan accenten de Nederlandse taal wel niet is.”

Vanaf 11 november zendt de NTR wekelijks de webserie Spreekhokken uit op NPO3.nl. Op 2 december 2015 wordt de Sprekend Nederland-app officieel gelanceerd in het wetenschapsprogramma De Kennis van Nu (NTR op NPO2). Sprekend Nederland wordt gemaakt in samenwerking met NWO. Lees er meer over op de website van NWO.

Foto bovenaan: copyright Sander Nieuwenhuijsen en Dirk de Bekker, initiatiefnemers van Sprekend Nederland.

Dit artikel is verschenen in de nieuwsbrief (november 2015) van het Meertens Instituut. Ook interesse in de nieuwsbrief? Klik hier voor meer informatie.