Rapbot weet Lowlandsgangers om de tuin te leiden

Deze zomer stond een onderzoeksteam van het Meertens Instituut en de Universiteit Antwerpen op Lowlands met een zelf ontwikkelde hiphopgenerator. Festivalgangers en ook enkele artiesten probeerden het op te nemen tegen de rapbot. In de zogenaamde MC Turing-test moesten ze een onderscheid zien te maken tussen originele en door de computer gegenereerde rapteksten.

door Mathilde Jansen

Tijdens het driedaagse Lowlands deden zo’n 800 festivalgangers mee aan het experiment Deepflow. “Daarmee hadden we de meeste deelnemers van de tien aanwezige onderzoeksteams op Lowlands Science”, vertelt taaltechnoloog Folgert trots. Hij kijkt met een tevreden gevoel terug op deze ongewone onderzoekssetting. Normaal kom je niet in zo korte tijd aan zoveel proefpersonen.

Ook twee bekende rappers, Leafs en Sticks, namen de moeite om de hiphopgenerator te testen. Sticks haalde de hoogste score tijdens Lowlands: hij wist 30 van de teksten correct in te delen als ‘nep’ of ‘echt’ maar ging daarna toch ook de mist in. Met zijn score begaf hij zich op eenzame hoogte. De gemiddelde bezoeker haalde maar een score van 5 of 6. Hoewel de resultaten nog geanalyseerd moeten worden, is dit alvast een opmerkelijke uitkomst: rapteksten die de computer produceert zijn zo overtuigend dat mensen ze niet van echt kunnen onderscheiden.

Die uitkomst verbaast de onderzoeker. Hij had niet gedacht dat het zo moeilijk was. “Maar het kan ook aan de lengte van de fragmenten liggen”, zegt hij alvast, “die was heel kort”. En dat maakt het voor de computer makkelijker om grammaticale zinnen te produceren die ook qua betekenis nog genoeg samenhang vertonen. Toch wist rapper Sticks de onsamenhangende fragmenten er vrij goed uit te filteren. Maar de test was zo opgebouwd dat de computer steeds betere teksten produceerde. Uiteindelijk kwam Sticks zo ver door te letten op de flow: “Hij rapte de teksten mee in zijn hoofd.”

Net-niet-van-de-straat

De teksten die de rapbot produceert zijn gebaseerd op zes verschillende modellen, vertelt Karsdorp. Het simpelste model genereert teksten op letterniveau, dat wil zeggen dat het computermodel steeds op basis van waarschijnlijkheid berekent welke letter volgt. Het is hetzelfde model dat de onderzoekers vorig jaar ook al gebruikten voor de literaire robot die met Ronald Giphart een verhaal schreef. “Het is een model dat heel creatieve taal produceert, maar het heeft het geheugen van een fruitvlieg”, aldus de onderzoeker. Bij langere zinnen gaat dit model geheid de mist in.

Daarom ontwikkelde hij ook een model dat werkt op lettergreepniveau, en een hybride model dat lettergrepen voorspelt op basis van letters en op basis van die lettergrepen woorden enzovoorts. Maar dat tweede model vindt Karsdorp wel een stuk saaier: “Dat model kiest voor hoogfrequente woorden, het maakt net-niet-van-de-straat-hiphop. Terwijl het lettermodel je soms echt aan het lachen maakt; het genereert zinnen die heel absurd zijn. Daarom heb ik dus ook dat hybride model gemaakt. Dat combineert coherente zinnen met creativiteit op woordniveau.”

Nieuw perspectief

Om het nog ingewikkelder te maken zijn er ook nog twee modellen die een speciale toevoeging hebben: één conditioneert op regellengte, en één op rijm. Allebei moeilijk te vatten concepten, geeft Karsdorp toe. Want regels lopen in hiphop continu in elkaar over, en dat zorgt nu juist voor een goeie flow. En binnen de geijkte vierkwarts maat valt het rijm lang niet altijd op de vierde tel. “Dat gebeurt vooral in old school hiphop”, lacht Karsdorp. Maar dat is nu juist het mooie van dit type onderzoek, dat je achteraf inzicht krijgt in het systeem, omdat de computer zelflerend is. Het zoekt zelf naar patronen in de ruim 66.000 rapteksten die de onderzoekers de computer lieten lezen.

Het is een heel nieuw perspectief binnen de geesteswetenschappen, aldus Karsdorp. “Het is gebruikelijk om bestaand materiaal te analyseren. Wij draaien het om: we laten de computer nieuw materiaal maken, zodat we daarvan kunnen leren. In de artificiële intelligentie gebeurt het heel veel, en je hebt natuurlijk generative art waarbij nieuwe muziek of kunstwerken worden gemaakt door de computer. Dat principe passen wij nu toe in de geesteswetenschappen. Dus in plaats van dat je de werken van JK Rowling bestudeert, bestudeer je in feite de geest van JK Rowling doordat je nieuwe verhalen in die stijl probeert te maken. En zoals een kunsthistoricus een kerk bestudeert, kruipen wij in de geest van de architect en laten die een heel nieuwe kathedraal bouwen. Dat is ontzettend spannend.”

Foto's: 1. Folgert Karsdorp (links) doet met enkele Lowlandsgangers de MC Turing-test; 2. Rapper Sticks haalt de hoogste score; 3. Ook rapper Leafs brengt het er goed van af. (foto's door Mathilde Jansen en Marieke van Erp voor Meertens Instituut)

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut. Ook abonnee worden? Klik hier.