1 april 2020
Website Middelnederlands.nl geopend
Op 1 april 2020 opent het Meertens Instituut na jarenlange voorbereidingen de website Middelnederlands.nl. De website is een naslagwerk voor de dialectvariatie in de dertiende, veertiende en vijftiende eeuw – gedocumenteerd in de vorm van honderden kaarten die aangeven hoe woorden in officiële documenten gespeld werden. Een computerverzameling (een 'corpus') van officiële documenten uit de veertiende eeuw ligt aan de website ten grondslag.
Strikt genomen bieden de documenten geen informatie over de uitspraak van woorden, alleen informatie over spelling. Echter, doordat men indertijd vermoedelijk min of meer fonetisch spelde, geven de documenten toch veel informatie prijs over klankvariatie. En omdat er voor veel verschijnselen kaarten uit meerdere perioden zijn, is ook te zien hoe taal veranderde.
Zie bijvoorbeeld de linker van de twee kaarten. (Hier in detail te zien.) Deze kaart toont het gebruik in de veertiende eeuw van naar de stad – in plaats van na de stad. (De laatste vorm is de oudere vorm.)
Hoe donkerder een gebied, hoe vaker naar – of naer; in ieder geval een vorm met een r – voorkomt in documenten. Het inzetje linksboven toont hoeveel relevante documenten er zijn aangetroffen in ieder gebied. Het laat zien dat er weliswaar enkele lege vlakken zijn, maar dat er voor een groot deel van het taalgebied relevante documenten zijn. Alleen zijn daar geen naar de stad-achtige vormen in aangetroffen. De nieuwe vorm werd alleen door klerken in (of nabij) het graafschap Vlaanderen gebruikt, en is vermoedelijk daar ontstaan.
De rechter van de twee kaarten toont de verspreiding van hetzelfde verschijnsel in de dertiende eeuw. (Hier in detail te zien.) De kaart laat zien dat het verschijnsel nog eerder vooral een Oost-Vlaams fenomeen was. En zo kan de gebruiker van Middelnederlands.nl dwalen door de latere middeleeuwen en zien hoe vormen opkomen. Een enorme aanwinst voor ons begrip van hoe het 'officiële' geschreven Nederlands vorm kreeg.
Middelnederlands.nl is het werk van Piet van Reenen, emeritus hoogleraar Frans aan de VU, maar al decennia geïnteresseerd in variatie in het Nederlands, in historische taalkunde én in cartografie. Dit project, dat hij na zijn emeritaat uitvoerde aan het Meertens Instituut, brengt dat allemaal samen. Van Reenen heeft zich in de loop van de tijd door verschillende mensen laten bijstaan, zoals de wiskundige Evert Wattel die het algoritme bedacht voor de verschillende grijstinten. Het Instituut voor de Nederlandse Taal hielp Van Reenen aan sommige data.