Hoe kun je geuren vangen in een database?

In het onderzoek naar zintuigelijke ervaringen is reuk een ondergeschoven kindje. Binnen het Odeuropa-project ontwikkelt men een model en database om te beschrijven hoe wij geuren ervaren.

door Mathilde Jansen

Geuren staan erom bekend dat ze heftige emoties en herinneringen kunnen oproepen. Vandaar dat geur veel beschreven is in literaire en andere teksten en vastgelegd in schilderijen. Onze ervaring van geur is daarmee ook een belangrijk onderdeel van ons culturele erfgoed. Het staat centraal in Odeuropa, het eerste onderzoeksproject waarin een interdisciplinair onderzoeksteam moderne ICT-technieken gebruikt om informatie over geur uit grote hoeveelheden tekst en beeld te halen. Historische en sociale aspecten van geurperceptie staan voorop.

De historische vondsten zullen uiteindelijk tentoongesteld worden in een online Encyclopaedia of Smell Heritage, een archief voor het olfactorische erfgoed van Europa. Via deze weg kunnen toekomstige generaties toegang krijgen tot hun geurverleden. Dat er veel interesse is in ons geurverleden, bleek alvast uit de wereldwijde media-aandacht bij de lancering van Odeuropa. Ook de vragenlijst over geurwoorden die het Meertens Instituut vorig jaar verstuurde ten behoeve van het onderzoek, werd ingevuld door een recordaantal deelnemers. 

De onderzoekers maken gebruik van een datamodel waarin alle concepten en entiteiten en hun onderlinge verhoudingen zijn vastgelegd. Het in kaart brengen van geur in zo’n semantisch web was vooralsnog onontgonnen terrein: tot nu toe was vooral de chemische structuur van geuren vastgelegd, met name ten dienste van de parfumindustrie. Dit model is bedoeld om onder meer ergoedspecialisten, historici en geurontwerpers te helpen om kunstmatige intelligentie te gebruiken.

De geur van oude huizen

In dit datamodel staat de zintuigelijke ervaring van geur centraal. Entiteiten zijn bijvoorbeeld de bron van een bepaalde geur (tabak, pijp), de ervaring van de ontvanger (emoties, herinneringen), en het gebruik (medisch, parfum voor het lichaam). Maar ook plaatsen met een bepaalde geur (een kerk, een koeienstal), acties verbonden met geur (snuiven, neus dichtknijpen) en objecten (parfumfles, wierook). Al deze entiteiten hebben een unieke code; relaties worden uitgedrukt in unieke codes via het Resource Description Framework (RDF), het meest gangbare format voor Linked Data.  

Marieke van Erp, onderzoeker en projectmanager bij Odeuropa, wil het model in de toekomst nog meer uitbreiden. “Uiteindelijk willen we de kloof tussen het erfgoeddomein en de parfumindustrie dichten, door ook de chemische samenstelling mee te nemen. En we willen meerdere zintuigelijke ervaringen toevoegen, zodat ook bijvoorbeeld onderzoek naar synesthesie mogelijk wordt.”

Om het model beter te begrijpen maakten de onderzoekers een datarepresentatie van een fragment uit het boek Knole and the Sackvilles van Vita Sackville-West uit 1922, waarin de auteur het huis Knole beschrijft waarin ze is opgegroeid. Vertaald uit het Engels:

De galerijen hebben de oude, muffe geur die voor mij, telkens als ik het tegenkwam, Knole terug zou brengen. Ik veronderstel dat het echt de geur is van alle oude huizen – een mengsel van houtwerk, potpourri, leer, tapijt en de kamferzakjes die de mot weghouden.

Meer informatie over Odeuropa

Afbeelding: Lisena P., Schwabe D., van Erp M., Troncy R., Tullett W., Leemans I., Marx L. & Ehrich S. Capturing the Semantics of Smell: The Odeuropa Data Model for Olfactory Heritage Information. In *19th Extended Semantic Web Conference (ESWC), Resource Track, Hersonissos, Greece, May 29 – June 2, 2022.