Publicatiedatum: 23 maart 2023
Liefdesliedjes voor theedrinkende dames
De tentoonstelling Ruud de Wild, songbook. Reis langs de mooiste Nederlandse liedjes is verlengd tot 2 april 2023. Deze tentoonstelling in Huis van het boek neemt de bezoeker mee langs de mooiste Nederlandse liederen en liedboeken. De liederencollectie van het Meertens Instituut is daarbij goed vertegenwoordigd. Een mooie aanleiding om een van de tentoongestelde pareltjes eens in de schijnwerpers te zetten.
Door: Martine de Bruin
We presenteren vandaag een ‘lokaal liedboekje’: Het Nieuw Amsterdams Minne-Beekje Of het Thee Geselschap Der Haaghse Jufferen: Opgedist met Nieuwe rare Voysjes. In de zeventiende en achttiende eeuw verschenen er veel van dit soort boekjes in de Nederlanden, van het Dordrechts Lijstertje en het Schoon-hoofs Lust-Prieelken uit 1624 tot Het nieuwe Medenblikker Scharrezoodje uit 1766. In zulke boekjes vinden we vaak maar één liedje dat ook werkelijk lokaal is, aangevuld met veel aantrekkelijke ‘varia’, denk aan een combinatie van oude kaskrakers en nieuwe liedjes, liefdesliederen, politieke en herdersliederen, of kluchten.
In dit licht lijkt de titel van dit liedboekje misschien wat merkwaardig. We vinden er namelijk twee plaatsen, Amsterdam en Den Haag. Dit komt omdat het boekje een samensmelting is van twee verschillende, en waarschijnlijk populaire, liedboekjes, Het Nieuw Amsterdamse Minnebeekje en Het Thee Geselschap Der Haaghse Jufferen. Zulke combinaties zien we veel vaker bij dit type liedboek.
Dat ‘theegezelschap’ kennen we verder niet, maar van het Amsterdamse Minnebeekje kennen we genoeg edities uit de zeventiende eeuw om aan te nemen dat het een populair boekje was. Door ‘nieuw’ toe te voegen aan de titel, lift de samensteller mee op de populariteit van dat oudere liedboekje, alhoewel de inhoud niet overeen komt. Een mooi staaltje reclame dus.
Een zingend theekransje als tijdgeest
De nieuwere liedjes in dit soort boekjes verklappen vaak iets over de tijdgeest en zijn dan ook een dankbare bron in het onderzoek naar het dagelijks leven. Denk bijvoorbeeld aan liedjes over nieuwe mode of nieuwe mores. Dit liedboekje bevat enkele politieke en kluchtliederen, maar vooral liefdesliedjes, waaronder enkele nogal pikante. Dat lijkt misschien een rare combinatie met het brave theekransje dat we op de titelpagina zien afgebeeld, maar niets is minder waar.
Na 1650 wordt thee in Nederland een geschikte drank voor (welgestelde) vrouwen in de huiselijke kring. En dat is precies wat we in het eerste lied lezen: het is een geneesmiddel voor allerlei lichamelijke kwalen en zet aan tot zingen. Maar óók tot de liefde, zoals de titelpagina al suggereert: daar zien we Cupido in actie met zijn pijl en boog. Een andere hint is het formaat van de liedboekje: het zogenaamde oblong-formaat’ (meer breed dan hoog) werd vaak gebruikt voor liefdesliedjes. Ook de liedboekjes die de afgebeelde dames op de titelpagina in de hand houden hebben dit formaat. De boodschap? Amsterdamse meisjes moeten vooral niet weigeren als een deugdelijke minnaar hen het hof maakt, al is het maar omdat hij hen meer thee kan geven!
De collectie van het Meertens Instituut en de Nederlandse Liederenbank
Deze liedjes zouden we niet kennen als dit ene exemplaar in de bibliotheek van het Meertens Instituut niet zou zijn overgeleverd: het is een ‘unicum’, het enige bekende exemplaar. De collectie bijzondere werken van het Meertens Instituut is met ca. 600 titels van voor 1800, waarvan zo’n 200 liedboeken, niet heel groot en ook niet heel bekend, maar bevat een aantal echte pareltjes, waaronder dit liedboekje.
Wie de unieke collectie liedboeken van dichtbij wil bekijken, kan dus nog tot 2 april 2023 terecht bij het Huis van het boek in Den Haag. Bij de tentoonstelling verscheen ook een publicatie: Songbook van Ruud de Wild. Reis door de geschiedenis van het Nederlandse lied, door Martine Bruin, Garrelt Verhoeven en Ruud de Wild, uitgegeven door Walburg pers. Liever online in de geschiedenis van de Nederlandse liederen duiken? De Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut kan op elk moment online worden geraadpleegd.
—
Lees verder:
P. van Kranenburg, M. de Bruin & A. Volk, ‘Documenting a song culture: the Dutch Song Database as a resource for musicological research’, in: International Journal on Digital Libraries 20 (2019), p.13–23. https://doi.org/10.1007/s00799-017-0228-4
L.P. Grijp, ‘De Rotterdamse Faem-Bazuyn. De lokale dimensie van liedboeken uit de Gouden Eeuw’, in: Volkskundig bulletin 18 (1992), p23-78.