Juli 2023: De wereld van de geschreven streektaal
De week van 24 juli stond in het teken van boeken bij De Nacht van EO. Zo was ook Jos Swanenberg, onderzoeker bij het Meertens Instituut en hoogleraar Diversiteit in Taal en Cultuur aan Tilburg University, te gast om te vertellen over de wereld van de geschreven streektaal.
Ten eerste, wat is eigenlijk een streektaal? Dat is een moeilijk te beantwoorden vraag en kan een taal zijn die als zodanig is erkend door de politiek. Dit is het geval bij het fries, wat een officieel erkende rijkstaal is, en het Limburgs en Nedersaksisch. Die laatste twee kennen minder verplichtingen en ook minder rechten dan het Fries. Aangezien het Fries een algemeen Fries kent, is het makkelijker om bijvoorbeeld onderwijs in het Fries te geven. Voor het Limburgs en Nedersaksisch, die elk veel variatie kennen, is dat veel moeilijker.
De Nederlandse streektalen zijn ontstaan door de grote volksverhuizing rond de 5e eeuw, land in wat nu Nederland is werd bewoond en mensen communiceerden met elkaar. Pas nadat de Republiek was ontstaan, ontstond een behoefte aan één algemene taal: het Nederlands. Door de versmelting van alle voormalige gewesten – met verschillende talen – kent Nederland veel streektalen. Dat is bijzonder voor zo’n klein land.
Helaas worden veel streektalen steeds minder gesproken. De jongere generatie krijgt het niet meer mee van de ouders. Gebieden waar kinderen nog tweetalig worden opgevoegd (met Nederlands en de streektaal) zijn Friesland, Limburg, Groningen, Twente en de Achterhoek. Ondanks dat streektaal wordt gezien als een taal voor de oudere generatie, is streektaal onderdeel van de identiteit. Zo overdrijven Brabantse jongeren hun dialect om uit te dragen waar ze vandaan komen.
Geschreven streektaal
Het is veel moeilijker om in een streektaal te schrijven dan in een algemene taal. Dat komt doordat een erkende (streek)taal een spellingsysteem kent, een niet erkende taal heeft dat niet. Dialectsprekers waarderen boeken in de streektaal, het is de taal van thuis en dus komt een verhaal dichterbij de gevoelswereld van de lezer. Swanenberg laat in De Nacht van EO ook enkele liedjes in streektaal horen. Muziek spreekt al snel een bredere groep aan. Opeens is de streektaal niet meer de taal van opa en oma. Wij luisteren ook Franse muziek, we hoeven de tekst niet te verstaan om het mooi te vinden.
Streektaal is de taal waarmee je bent opgegroeid. De taal van de plek waar je vandaan komt. Het is onderdeel van je identiteit en de cultuur waar je bij wilt horen.
Luister het hele interview met Jos Swanenberg via NPO Radio 1 (26 juli 2023).
