Wilhelmus 75 jaar

Het Wilhelmus jubileert. Op 10 mei 1932 koos de ministerraad het Wilhelmus als volkslied. Het lied is rond 1570 geschreven door een onbekende dichter, als ode aan Willem van Oranje. De muziek is waarschijnlijk afkomstig uit Frankrijk, waar het de melodie zou zijn geweest van een soldatenlied. 

 

Korte geschiedenis van het Wilhelmus

1568-1572
Een onbekend gebleven dichter schrijft op de melodie van een Frans liedje de tekst van het Wilhelmus. 'Wilhelmus' is Willem van Oranje (1533-1584), de initiator en leider van de Nederlandse Opstand tegen de Spaanse koning Filips II. De opstandelingen werden spottend geuzen (gueux, bedelaars) genoemd; liedjes over de Opstand kwamen in het Geuzenliedboek terecht, zo ook het Wilhelmus. Het lied had een politieke strekking en werd door de Oranjes als lijflied gebruikt.

18e eeuw
De melodie verandert in die van de 'Prinsenmars', een vrolijke marsmelodie. Als de jonge Mozart in Nederland verblijft, gebruikt hij de Prinsenmars als basis voor zijn variaties op het Wilhelmus. De tekst lijkt inmiddels behoorlijk te zijn vergeten. Eigenlijk worden alleen de eerste twee regels nog gezongen.

1813
Met de komst van het Koninkrijk der Nederlanden komt het Wilhelmus niet in aanmerking als volkslied (nationale hymne). Wel blijft het lied in zwang bij Oranje-aangelegenheden. In plaats daarvan wordt het 'Wien Neerlands bloed' gekozen als volkslied.

1932
Het Wilhelmus wordt alsnog verkozen tot de Nederlandse nationale hymne, maar dan met de tekst en melodie zoals die in de 16e of begin 17e eeuw werden gezongen en gespeeld.

c. 1570-2006
In de loop der eeuwen zijn er honderden andere liedteksten geschreven op de Wilhelmusmelodie, van lichte varianten ('Mauricius van Nassouwen') tot compleet nieuwe teksten. Hoewel het Wilhelmus ook functioneerde als dans- en jachtliedje, vinden we toch voornamelijk nationale en vaderlandse teksten op deze melodie. Deze kunt u opzoeken in de Nederlandse Liederenbank van het Meertens Instituut.

Oudste volkslied ter wereld?
Het Wilhelmus is bijzonder: het is – in de zin van eenheid van tekst en melodie – het oudste lied ter wereld dat als volkslied functioneert. Deze voorzichtige formulering is nodig. De tekst van het Japanse volkslied is namelijk veel ouder, maar die melodie komt uit 1880. En het Wilhelmus werd pas in 1932 tot volkslied gekozen, op een moment dat er al bijna twee eeuwen volksliederen (in de betekenis van nationale hymnen) bestonden. Het Engelse God Save the King (1745) is het eerste volkslied ter wereld.

Nederlanders kennen het Wilhelmus niet
Bij ieder bericht in de media over de geringe kennis van het Wilhelmus volgt er een stortvloed aan initiatieven. Kinderen moeten de tekst verplicht leren op school, oranjeverenigingen delen blaadjes met de tekst uit, er verschijnen karaoke-cd's. Inderdaad vinden velen het moeilijk om in hun eentje het Wilhelmus te zingen. En al helemaal al die vijftien coupletten. Maar toch valt het met die kennis wel mee: in groepsverband komen we een heel eind met het eerste couplet. Denk maar aan al die stadions vol sportfans die het probleemloos meezingen.

Klagen over het Wilhelmus
Klagen over het Wilhelmus is een nationale sport. De melodie is oud en de tekst is onbegrijpelijk – we hebben toch helemaal geen Duits bloed, en waarom zouden we de koning van Spanje eren? En slecht weinigen zouden het lied nog kunnen zingen. Is klagen over het volkslied typisch Nederlands? Nee, in vele landen zegt men iets vergelijkbaars over hun volkslied.

Reclamemiddel
Een grappig uitvloeisel van al het geklaag is de enorme stroom merchandising (zoals bierblikjes, limonadeflessen, chipszakken, spiekkaartjes en T-shirts met de Wilhelmustekst). Producenten geven aan dat het doel van deze objecten is om mensen het lied correct te laten zingen. dat kan bijvoorbeeld door het op de rug van een T-shirt af te laten drukken want dan kan de persoon erachter het goed zien. Deze objecten laten zien dat het Wilhelmus populair is: fabrikanten verkopen er hun producten mee.

Het Wilhelmus en oranje
Het Wilhelmus is naast volkslied ook Oranjelied, omdat het hoort bij het Nederlands koningshuis. Maar anno 2006 leeft het Wilhelmus vooral in een andere oranje wereld: de sport. Dat het volkslied (en het Nederlanderschap) een emotionele waarde heeft, zien we vaak bij (winnende) sporters. Als de medailles zijn omgehangen en het Wilhelmus klinkt, biggelen de tranen nogal eens over de wangen: een klassiek moment.