Oudste Nederlandse mop gaat over een schele heilige

Ter gelegenheid van de Wereldverteldag maakt het Meertens Instituut bekend dat de oudste Nederlandse mop over de Limburgse heilige Sint Servaas gaat. De mop is ruim 800 jaar geleden opgetekend door de schrijver Hendric van Veldeke.

De mop zal vandaag op de Wereldverteldag worden verteld door alle vertellers in het land. De mop is vanaf vandaag ook te vinden in de Nederlandse Volksverhalenbank van het Documentatie- en Onderzoeks Centrum Volksverhaal van het Meertens Instituut: www.verhalenbank.nl

Erotiek

De oudste mop ter wereld was al langer bekend. Die mop is een kleine 4000 jaar oud en is gevonden bij de Sumeriërs. Het werd wereldnieuws toen bleek dat de mop over een scheet ging. De mop luidde vrij vertaald: “Wat is er sinds mensenheugenis nog nooit gebeurd: dat een jonge vrouw een scheet liet op de schoot van haar man ”.

Theo Meder van het Meertens Instituut: “Zeggen dat deze mop over een scheet gaat, is een beetje oppervlakkig. De mop heeft een seksuele boodschap: de jonge vrouw denkt op de schoot van haar man wel aan andere dingen en vice versa. Zoals heel veel moppen gaat ook deze uiteindelijk over de seksuele aantrekkingskracht tussen man en vrouw. De mop gaat in essentie nog eerder over een ‘lapdance ’ dan over een wind. ”

De oudste Egyptische en de oudste Britse mop vallen ook in de categorie erotiek. De Egyptische mop is zo ’n 3600 jaar oud en is een raadsel: “Hoe vermaak je een verveelde farao? Laat een boot vol jonge naakte meiden in visnetten voorbij varen en vraag hem om te gaan vissen. ” De oudste Britse mop is ongeveer 1000 jaar oud en is ook al een raadsel: “Wat hangt er langs het dijbeen van een man dat voortdurend in een gat gestoken wil worden? Een sleutel. ”

Lichamelijk gebrek

Bij het DOC Volksverhaal van het Meertens Instituut is vastgesteld dat de oudste Nederlandse mop te vinden is in de Servaaslegende van Hendrik van Veldeke, geschreven rond 1180. Het verschil met de andere oudste moppen is dat dit verhaal een uitgewerkte plot heeft. Bovendien gaat deze mop niet over seks, maar over een lichamelijk gebrek en over macht.

Kort samengevat verloopt de mop aldus: de keizer geeft aan enkele goudsmeden de opdracht om een gouden borstbeeld van de inmiddels overleden Sint Servaas te maken. Als het beeld nagenoeg voltooid is, merkt men dat het scheel kijkt. Men probeert er van alles aan te doen, maar het beeld blijft scheel kijken. De keizer vindt dat zo ’n belediging voor de heilige, dat hij de goudsmeden in de gevangenis laat smijten. Dan grijpt de heilige in: in een droom verschijnt hij aan de keizer en laat hem eens goed in de poppetjes van zijn ogen kijken. De keizer laat de goudsmeden hierop snel weer vrij, want Servaas bleek tijdens zijn leven net zo scheel te zijn geweest als het beeld.

Het originele loensende beeld van Servaas is verloren gegaan, maar een vergelijkbaar borstbeeld wordt bewaard in de Sint-Servaasbasiliek te Maastricht. Het schele beeld heeft dus echt bestaan, maar de rest van de anecdote is er later bij verzonnen. Op de Wereldverteldag vertellen vandaag in het hele land vertellers hun verhalen; het jaarlijks terugkerende evenement is een initiatief van de Stichting Vertelcultuur. Dit jaar is de sponsor het Prins Bernhard Cultuurfonds.

Het gouden borstbeeld van Servaas in de Sint-Servaasbasiliek te Maastricht. Bron: Frits van Oostrom: Stemmen op schrift. Amsterdam 2006, p. 169.

Het borstbeeld van Servatius en Paus Johannes Paulus II tijdens de H. Mis op het vliegveld Maastricht, mei 1985. Bron: Hendrik van Veldeke: Servaaslegende. Vertaald door L. Jongen en C. Schotel. Maastricht 1993, p. 110.

Tijdens het Pausbezoek moest het borstbeeld van Servatius naar en van het vliegveld worden gebracht, 1985. Bron: Hendrik van Veldeke: Servaaslegende. Vertaald door L. Jongen en C. Schotel. Maastricht 1993, p. 111.