December 2013: Heeft de discussie over Zwarte Piet verandering teweeggebracht?

Heeft de discussie over Zwarte Piet verandering teweeggebracht?
Het antwoord wordt gegeven door Theo Meder.

Ja, in ieder geval dat dit jaar, ten gevolge van de heftigheid van het debat, zo ongeveer elke Nederlander heeft gehoord van de Zwarte Piet-discussie en ook de meeste mensen zich een mening hebben gevormd. Een meerderheid van de Nederlanders beroept zich op de traditie en wil liefst niets veranderd zien. Op Facebook werd de pro-Piet ‘Pietitie’ in korte tijd door 2,2 miljoen Nederlanders geliked. Een groep gekleurde Nederlanders, niet alleen in Amsterdam, maar ook elders, ziet in Zwarte Piet racistische elementen, en deze groep begint morele steun te krijgen van onder meer politici en artiesten. Zij zien in Zwarte Piet een door blanken geschapen karikatuur van de zwarte mens, en vinden dat de ondergeschikte positie van Pieten rond een witte Sint teveel aan de periode van slavernij herinnert.

Sommige mensen die op de sociale media in eerste instantie nog grapjes maakten als ‘straks is blanke vla ook nog racisme', zag men in de loop der weken langzaam naar het andere kamp opschuiven – niet in de laatste plaats omdat de pro-Pieten campagne niet geheel vrij was van bedenkelijke reacties. Zo’n 100.000 mensen hebben de ‘Pietitie’ daarom weer ge-unliked. Tijdens een demonstratie op het Malieveld werd bijvoorbeeld een donkere vrouw door boze blanken bedreigd omdat men aannam dat ze anti-Piet was (wat niet zo was), en zangeres Anouk kreeg doodsbedreigingen en openlijk racistische reacties te verduren toen ze zich anti-Zwarte Piet toonde. Zelfs cabaretier Erik van Muiswinkel, die de hoofd-Piet op televisie speelt, is zich ervan bewust geworden dat aan Zwarte Piet wel wat mag veranderen: minder donker en minder knecht.

Oorbellen en lippenstift

De hele discussie had nog niet veel effect op de intocht van Sint Nicolaas in Groningen (voor televisie) en Amsterdam: veranderingen in folklore gaan zelden snel. Als klein teken dat men tot verandering bereid is, hadden de Zwarte Pieten in Amsterdam hun gouden oorbellen dit jaar thuisgelaten, en gebruikten ze verschillende kleuren lipstick. In Groningen waren zelfs nog iets meer concessies gedaan: Zwarte Piet had geen oorbellen in, en had helemaal geen lipstick gebruikt. Niet op de boot, maar wel tijdens de rijtocht voegden zich Spaanse edelen bij de stoet: blanke edelen met zwarte snorren in 17e-eeuwse uitdossing. Tevens reed er een brandweerwagen mee met schoorsteenvegers: collega’s van Zwarte Piet, in zwarte pakken en met roetvegen over het blanke gelaat. In Groningen leken extra veel kindpietjes te staan, maar daar zaten ook de nodige (half)blanke pietjes tussen en regenboogpietjes. In Amsterdam stonden juist minder kindpietjes en de meesten van hen waren niet geschminkt. Maar wie dezer dagen door de binnenstad van pakweg het Limburgse Roermond liep, die zag een uitbundige hoeveelheid traditionele Zwarte Pieten om zich heen: als poppen aan de gevels, in winkels, en als verklede blanken meehossend met de fanfare die Sinterklaasliederen speelde.

Toekomstige concessies

Het valt niet te ontkennen dat velen in de 'provincie' “Zwarte Piet is racisme” ervaren als een randstedelijk of Amsterdams probleem. Heel veel is er dus nog niet veranderd, maar tekenen dat men bereid is tot concessies in de toekomst zijn aanwezig. De hele Zwarte Pieten-discussie heeft mensen en de media ook nog eens gevoeliger gemaakt voor (mogelijk) racistische opmerkingen. Wat zanger Gordon en menige Nederlander een onschuldig geintje noemt (een hoogopgeleide Chinese zanger wegzetten als een restauranthouder die raar Engels praat) is voor anderen een voorbeeld van latent of alledaags racisme – het soort racisme dat een sollicitant afwijst met als verborgen motivatie: “is niks. […] een donker gekleurde (neger).”

________________________________________

Ook een vraag voor de nieuwsbrief van het Meertens Instituut? Mail de redactie.

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut (december 2013). Ook abonnee worden? Klik hier