Onderzoek

Het Meertens Instituut onderzoekt en documenteert taal en cultuur in Nederland en Nederlandse taal en cultuur in de wereld. Centraal staan de verschijnselen die het alledaagse leven in onze samenleving vormgeven. Taal en cultuur worden in het huidige politieke klimaat gezien als de dragers bij uitstek van collectieve identiteit.

Rol taal en cultuur in maatschappelijke processen

Het Meertens Instituut, dat de ‘casus Nederland’ onderzoekt vanuit een vergelijkend en internationaal perspectief, wil zo tegelijk bijdragen aan het maatschappelijke debat door de rol van taal en cultuur in maatschappelijke processen te duiden en te nuanceren. Dit onderzoeksplan vat de onderzoeksambities samen van het Meertens Instituut voor de jaren 2018-2023. Ook verscheen een update op het onderzoeksplan 2020-2023 (Engelstalig).

In het maatschappelijke en politieke debat, zowel in Nederland als daarbuiten, nemen begrippen als verbinding, gemeenschap, identiteit, diversiteit, traditie, natie en volk de laatste jaren een prominente plaats in. Deze begrippen duiken veelal op in discussies over de (al dan niet negatieve) gevolgen van processen zoals individualisering, ontkerkelijking, migratie en globalisering. Het gebruik ervan weerspiegelt een zoektocht naar eigenheid en geborgenheid. Doordat mensen ervaren dat de samenleving verandert en ze zich daardoor bedreigd voelen, leeft zowel in Nederland als breder in Europa de groeiende behoefte om zich te onderscheiden van zogeheten ‘anderen’ of ‘vreemdelingen’. De opkomst van nationalistische politieke bewegingen in vrijwel alle westerse landen is daar slechts één uitingsvorm van.

Taal en cultuur als dragers van identiteiten

In dit politieke klimaat wordt vaak teruggegrepen op taal en cultuur als ultieme uitdrukkingsvormen van eigenheid dan wel anders-zijn – veelal in combinatie met ideeën over wat binnen de nationale grenzen ‘hoort’. Taal en cultuur worden daarbij gezien als dragers van ‘collectieve’ identiteiten. Al lijkt dit verschijnsel internationaal, de vraag rijst in hoeverre de manier waarop zulke onderscheidingen worden gemaakt en ervaren in Nederland toch eigen specifieke kenmerken heeft. Welke rol spelen taal en cultuur in het leven van alledag?

Bijdrage aan internationale wetenschap

Het onderzoek aan het Meertens Instituut is al decennia gericht op de taal en cultuur in het dagelijks leven in Nederland, in internationaal, vergelijkend en historisch perspectief. De ontwikkelingen in de Nederlandse taal en cultuur kunnen beter worden begrepen door deze te vergelijken met die elders in de wereld; daarmee draagt het Meertens Instituut ook bij aan de internationale wetenschap.

Bijdrage aan maatschappelijk debat

De stem van onderzoekers van het Meertens Instituut wordt steeds vaker gehoord in de media. In het licht van de genoemde maatschappelijke ontwikkelingen heeft het onderzoek van het Meertens Instituut de laatste jaren namelijk een nieuwe urgentie gekregen. De genuanceerde blik die wetenschappelijk onderzoek biedt op maatschappelijke tegenstellingen kan een tegenwicht bieden tegen de soms heftige emoties waarmee het debat daarover wordt gevoerd. Vragen naar de huidige dynamiek in de omgang met taal en cultuur, en hoe de daaruit voortvloeiende identiteitspolitieke veranderingen begrepen moeten worden, staan de komende jaren dan ook centraal in het onderzoeksprogramma van het instituut.

Multidisciplinaire inzet

Een focus op de uiteenlopende manieren waarop in de samenleving wordt gedacht over en gewerkt aan collectieve identiteiten, zoals deze gestalte krijgen in alledaagse culturele en talige praktijken, is wat de verschillende onderzoeksgebieden van de diverse disciplines binnen het instituut bindt. Met een multidisciplinaire inzet, vanuit meerdere taalkundige en etnologische invalshoeken, wil het instituut de gelaagdheid van processen van identificatie belichten. Het is de ambitie van het Meertens Instituut om de stem van het onderzoek nog duidelijker te laten klinken in het maatschappelijk debat, en om aan de hand van de Nederlandse inzichten en onderzoeksdata een leidende positie in te nemen in het wetenschappelijk debat.

Ambities van het Meertens Instituut

De ambities van het Meertens Instituut voor 2018-2023 zijn, samengevat:

• We doen onderzoek naar cultuur en taal in Nederland, in een mondialiserende wereld;
• Wij onderzoeken hoe taal en cultuur veranderen, hoe collectieve identiteiten worden geconstrueerd, en welke rol lichamelijke en cognitieve dimensies hierin spelen. In zowel het maatschappelijke als wetenschappelijke debat hierover wil het Meertens Instituut een richtinggevende positie innemen;
• Het Meertens Instituut kent een rijke traditie van empirisch en historisch onderzoek naar veranderingsprocessen op het gebied van cultuur en taal. Dit langlopend onderzoek is verbonden met uitgebreide collectievorming: documentatie van het verzamelde materiaal blijft een kerntaak van het instituut;
• We staan open voor innovaties: we benutten onze bestaande expertise maar verwelkomen ook nieuwe paradigmata, methoden en technieken. We verkennen digitale innovaties en geven zelf die innovaties vorm.
• Het instituut bevindt zich in de unieke positie dat het zich kan committeren aan lange-termijnprojecten, zoals het ontwikkelen van digitale infrastructuren en het actief onderhouden van projectresultaten.

Onderzoek etnologie en taalvariatie

Het onderzoek van het Meertens Instituut is georganiseerd in twee deelgebieden: etnologie en taalvariatie. Het instituut heeft daarnaast speciale aandacht voor twee verbindende multidisciplinaire deelterreinen: taalcultuur en digital humanities.

Binnen het KNAW Humanities Cluster, waar het Meertens Instituut onderdeel van uitmaakt, ligt een grote nadruk op samenwerken en innovatie. Het cluster initieert interdisciplinaire projecten, ontwikkelt nieuwe (digitale) methoden en bouwt aan een duurzame digitale infrastructuur voor geesteswetenschappelijke data. Vanuit deze visie zijn twee aparte onderzoeksgroepen ontstaan: NL-Lab en DHLab.

Collecties en valorisatie

Twee ondersteunende dimensies voor het succes van ons onderzoek zijn collecties en valorisatie. Beide zijn onlosmakelijk verbonden met het onderzoek in het instituut. Ten aanzien van de collecties wordt 2018 het jaar waarin we een nieuw collectieplan opstellen.

Onderzoeksprogramma 2018-2023

Lees verder in het Onderzoeksprogramma 2018-2023 (pdf).