December 2023: Waarom zetten we een boom in huis neer met kerst?

De kerstboomtraditie zou van de Germanen afstammen. Dit is onterecht, zegt hoogleraar Europese etnologie Peter Jan Margry bij Folia. Al stond de boom voor de Germanen symbool voor vruchtbaarheid en goddelijkheid, de versierde kerstboom die we nu kennen, komt ergens anders vandaan. 

“De negentiende eeuw vormde het hoogtij van de ‘germanisering’ van de cultuur, waarbij allerlei oude gebruiken en tradities werden toegeschreven aan de Germanen”, vertelt Margry. “Van de kerstboom zijn geen gegevens bekend die daarnaartoe leiden.” De eerste beschrijving van een kerstboom is door predikant O.G. Heldring uit Hemmen. Zijn beschrijving laat zien hoe ze kerst vieren in Duitsland. “Verschillende Duitse gemeenschappen gebruikte de dennenboom tijdens hun winterfeesten in de aanloop naar de kerst. Dat gebruik vindt weer zijn oorsprong in Europees middeleeuwse vieringen zoals het meiboomfeest om de zomer mee aan te kondigen. In de jaren veertig van de negentiende eeuw kwamen Duitse arbeidsmigranten en ambachtslieden naar Nederland. Logischerwijs namen zij hun tradities en gebruiken mee,” zegt Margry. “Zij deelden deze dan weer met hun nieuwe Nederlandse klanten. Dat zien we bijvoorbeeld terug in de kerstboomadvertenties die zij toentertijd plaatsten.”

“In de negentiende eeuw vond ook een vorm van beschavingsoffensief plaats,” vervolgt Margry. “De burgerlijke samenleving kreeg steeds meer gestalte, en er werd veel meer gekeken naar de kinderziel en de opvoeding van kinderen. Het gezin stond centraal, en daar paste het huiselijke karakter van een versierde kerstboom goed bij.” Christenen vonden toch dat een boom niet in de woonkamer thuishoorde. “Binnen de christelijke cultuur zag men de boom als iets van de heidenen. Maar de katholieken bedachten daar iets op. Zij plaatsten de kerstkribbe onder de boom, en zagen het als een kans om de boom alsnog een christelijk karakter te geven en de nadruk te leggen op het geloof. Het is een speelse visualisering van het kerstverhaal om zo kinderen er eenvoudig mee kennis te laten maken,” vertelt Margry. 

Lees hier het volledige artikel van Folia (19 decemer 2023).