Taalkundigen van de Universiteiten van Amsterdam en Utrecht (waaronder Marjo van Koppen) hebben het taalgebruik van Michiel de Ruyter onderzocht. Daarmee tonen ze aan in NRC dat er in de 17^e eeuw een onderscheid werd gemaakt in betekenis tussen twee manieren om iets te ontkennen.

In het Nederlands van de 17e eeuw blijken twee soorten ontkenning met een subtiel betekenisverschil naast elkaar te zijn gebruikt. De eenledige ontkenning, zoals ‘wy conden hem nyet helpen’. En de tweeledige variant: ‘wy en conden hem nyet helpen’. De Ruyter gebruikte de eenledige ontkenning (alleen ‘nyet’) vooral bij besluiten en mededelingen. De tweeledige ontkenning (met ‘en’ én ‘nyet’) gebruikte hij meestal als er sprake was van een verwachting die niet was uitgekomen.

Dit bleek uit scheepsjournalen van De Ruyter. Deze bieden de mogelijkheid om talige variatie binnen het taalgebruik van één persoon te onderzoeken. De Ruyter noteerde dagelijks informatie over navigatie, weersomstandigheden, bevoorrading, gebeurtenissen aan boord, contact met andere schepen en plaatselijke bestuurders. Dankzij deze analyse kan een hypothese bevestigd worden: varianten die naast elkaar bestaan, hebben vrijwel altijd verschillende betekenisnuances. In het geval van ontkenningen is er dus een speciale vorm die alleen gebruikt werd om aan te geven dat een verwachting niet was uitgekomen.

Lees het artikel in de NRC (voor abonnees, 21 februari 2024).