Maart 2024: Interview Inger Leemans: “Wetenschap maakt van kralen een ketting”

In de serie ‘Tot zover de theorie’ van de Volkskrant vertellen wetenschappers wat ze enthousiast maakt over hun werk en hoe het is om nu wetenschapper te zijn. Deze keer: cultuurhistoricus Inger Leemans, directeur van het Meertens Instituut, over geuren, pornografie en kaas.

Waarom is geur interessant voor de wetenschap?

Leemans: “Het fascineert me dat geur nauwelijks is onderzocht, terwijl die ongelofelijk belangrijk is in ons leven. In sociale processen, ons liefdesleven, onze verbintenis met het verleden. Geur is een voertuig van onze herinneringen.” Als cultuurhistoricus wil Leemans meer weten over de culturele rol die geur heeft gespeeld. We weten namelijk niet hoe geuren precies werken en hebben er weinig woorden voor. Daarom pleit Leemans voor ‘geurerfgoed’: “Wij vinden dat we geur moeten kwalificeren als cultureel erfgoed. Denk aan kerkwierook. Dat is een betekenisvolle geur geweest waar mensen generaties lang veel aan hebben ontleend. Alleen: geur vervliegt. Dat maakt het ingewikkeld erfgoed. Daarom zijn wij het Odeuropa-project begonnen: het opnieuw maken van historische geuren, die een rol hebben gespeeld in de Europese cultuur.”

Kaas als symbool voor Nederland

“Met mijn onderzoeksgroep NL-Lab doen we onderzoek naar nationale identiteit. Een van de onderwerpen waar we ons in hebben verdiept is kaas. Kaas wordt gezien als symbool voor Nederland. Wij gaan dat dan ‘uitpakken’: waar komt dit idee vandaan? Dan zie je dus dat kaas als ‘typisch Nederlands’ een veelgelaagde mythe is, terwijl Nederland en kaas wel innig met elkaar verstrengeld zijn geraakt.” Meer hierover is te lezen in Kaas=NL?.

Pornografie niet alleen lustopwekking

Dankzij de opkomst van de radicale Verlichting in Nederland in de 17^e eeuw, veranderde Nederland is de seksshop van Europa. “Sinds de uitvinding van de boekdrukkunst verschenen er dialoogromans, waarin bijvoorbeeld een oudere vrouw een jonge maagd opvoedt in de liefde, en haar vervolgens het leven instuurt, waarna die jonge vrouw openhartig vertelt over haar seksuele escapades. Ik ben dol op d’Openhartige Juffrouw, een roman uit 1680 waarin een Amsterdamse prostituee haar levensverhaal vertelt: hoe zij opklom in het leven door zich seksueel te scholen. Of De doorluchtige daden van Jan Stront, een hilarische roman uit 1696 boordevol sekskennis en heel veel humoristische seksscènes.” In deze boeken speelde niet alleen seks een rol, maar werd ook maatschappijkritiek geleverd. Vooral de kerk en hypocrisie van de burgerij delfden het onderspit.

Het belang van wetenschap

In de wetenschap draait het om beschrijven en documenteren. “Eén los feitje is geen wetenschap. Dan zie je alleen dat ene ding. Maar wetenschap maakt van een kraal een ketting. Wetenschap is samengebalde kennis, die controleerbaar is.” Dat is onmisbaar, zegt Leemans, want wetenschap helpt je om greep op de wereld te krijgen. Als historicus legt Leemans uit hoe belangrijk het is om de context te begrijpen. “Wat draag je over van generatie op generatie? Wat is van waarde, welke kennis neem je mee? En wat voor rekenschap leg je af over het verleden?” Als cultuurhistoricus gaat ze nog een stapje verder: “Waar komen bepaalde ideeën, geloven, raktijken vandaan? Hoe ontstaan collectieve identiteiten en waarom ‘werken’ die? Cultuur is, net als geur, vaak een onzichtbaar verschijnsel: we zitten er immers middenin.”

“Het is belangrijk dat we blijven uitleggen wat wetenschap is, en waarom het niet ‘ook maar een mening’ is.”

Lees het volledige interview in de Volkskrant (voor abonnees, 6 maart 2024).