April 2023: Kaas, kaas, en nog meer kaas

Wat is Nederlandse identiteit? Wat maakt Nederland? Nou, dachten onderzoekers van NL-Lab, dat is kaas! Drie onderzoekers schreven daar het boek Kaas=NL? over, waarin ze de kaaswikkel van Nederland afhalen en onderzoeken. Want hoe diep zit kaas geworteld in de Nederlandse identiteit?

Geertje Mak (onderzoeker NL-Lab en hoogleraar politieke geschiedenis en gender aan de UvA) vertelt over de totstandkoming van het boek: “Leonie Cornips is als taalkundige al heel lang bezig met hoe koeien zich uitdrukken, dus met koeientaal. En Marieke Hendriksen wilde zich bezighouden met de Nederlandse identiteit vanuit smaak. En ikzelf was al heel lang bezig met het gegeven dat het in cultuur brengen van land, het landbouwen, dat dat eigenlijk de oorsprong is van het woord ‘cultuur’. Dus dat je eigenlijk niet over cultuur kunt nadenken zonder te bedenken hoe een land of een cultuur aan z’n eten komt.” Zo hadden we alle drie ingrediënten voor de kaas.

In het boek wilden ze het gevoel van cultuur en identiteit benadrukken: grond doet wat met mensen, en mensen doen wat met grond. Door de grond waarop we leven en ons eten verbouwen, voelen we ons ook verbonden met die grond. In Nederland, en specifiek de randstad, was dat goede grond. Grond waar veel gras groeide en waar gigantisch veel melk geproduceerd kon worden. En wat doe je met al die melk? Kaas maken. Want kaas is houdbaar en kaas kun je goed exporteren. Zo werd Nederland al in de 16^e eeuw het grootste exportland van kaas.

De herkomst van het begrip ‘kaas’ komt uit het Latijn. De Romeinen namen harde kaas mee en die harde kaas werd later ook in Nederland geproduceerd. Vandaar dat Hollanders ‘kaaskoppen’ werden genoemd, en niet de Fransen die zachte kaas produceerden.

Nederlanders zijn over kaas toch wel een beetje chauvinistisch, zo staat er een standbeeld van een klassieke melkkoe in Leeuwarden: Us Mem. Ondertussen lijkt de melkkoe niet meer op Us Mem, maar wordt de melkindustrie gerund door vele melkkoeien die veel CO2 uitstoten, en ons opzadelen met een nieuw probleem. In onze trots op Nederlandse kaas zijn we misschien een beetje doorgeslagen…

Nog meer kaasussen horen? Luister het interview met Geertje Mak terug van De Nieuws BV op NPO Radio 1.