Oktober 2024: Truuske is unne dame

Jongeren gebruiken soms grammaticaal incorrecte ‘hyperdialectismen’ om het dialect extra Brabants te laten klinken. Dat concludeerde Kristel Doreleijers in haar proefschrift.

“Is dit volgens jullie Brabants?”, vroeg taalonderzoeker Kristel Doreleijers vorig jaar aan vijf scholieren (tussen de zestien en achttien jaar) uit haar woonplaats Eindhoven. Ze liet hun een Instagram-post zien met een mop die bestaat uit een dialoog tussen een man en Truuske, naar wie wordt verwezen met unne dame. “Ja”, antwoordden de scholieren in koor. Een andere reactie kreeg Doreleijers van vijf vijftigplussers die de dialoog ook kregen voorgeschoteld. De naam Truuske, die vonden ze wel passend. Maar unne dame? Dat was grammaticaal incorrect, gewoon fout, dat zagen ze meteen. Het moest ‘n daome zijn.

Hyperdialect

Het viel Doreleijers op dat jongeren vaak geen idee hebben hoe ze lidwoorden correct moeten gebruiken in het Brabants. Maar dat weerhoudt ze niet om het te gebruiken. Jongeren overdrijven het dialect zelfs. Die incorrecte, aangedikte dialectkenmerken worden ‘hyperdialectismen’ genoemd.

De jongeren beheersen het dialect minder, omdat ze dat niet langer van huis uit meekrijgen. Door de generaties heen raakte het steeds meer in ongebruik, wat onder meer is te wijten aan de toegenomen mobiliteit. Mensen leven minder binnen een hechte, lokale gemeenschap en komen meer in aanraking met standaard-Nederlands. “Een grappig contrast”, vindt Doreleijers het dat het Brabants “deels is verdwenen” en “deels wordt overdreven”.

Brabander

Je profileren als Brabander is voor jongeren overigens niet plaatsgebonden, zoals de gemeenschap van hun opa en oma met het bijbehorende lokale dialect dat wel was. “Voor jongeren gaat het meer om een gevoel van gemeenschap, een gedeelde achtergrond”, zegt Doreleijers, een waarneming die haar als Brabantse taalwetenschapper blij maakt. “Je zou kunnen zeggen: wat doet dialect er nog toe, als alles steeds internationaler wordt? Maar ik zie een tegenbeweging, dat mensen weer waarde hechten aan hun afkomst. Hun lokale wortels bieden juist ook tegenwicht aan dat alles groter, digitaler en mobieler wordt.”

Lees het artikel in het NRC (voor abonnees, 21 oktober 2024).