Projecten Etnologie

Feest en ritueel

Feestcultuur in Nederland (2002-2010)

Onderzoek naar ‘Hedendaagse Feestcultuur in Nederland'. Uitgangspunt hierbij is Nederland als multiculturele samenleving. Door middel van etnografische beschrijvingen en analyses van de feesten en vieringen van verschillende groepen en gemeenschappen zullen relevante maatschappelijke, historische en culturele ontwikkelingen aan de orde worden gesteld. Aan de hand van een aantal centrale thema's en vragen zal in verschillende te publiceren bundels worden ingegaan op waarom en op welke wijze de betreffende vieringen voor de betrokkenen betekenisgevend zijn. Afhankelijk van de aard van de viering zullen de bijdragen ingaan op de hedendaagse wijze van vieren, de historische ontwikkeling van het feest, de geografische verspreiding, regionale variaties en de ontwikkeling van het feest in zijn maatschappelijke context. Daarnaast zal een aparte bundel aan thematische verkenningen worden gewijd, met als doel een aantal dwarsverbanden in hedendaagse feestcultuur te kunnen leggen.
Resultaten in 2007: 4 gastcolleges 1 radio-interview 5 artikelen 3 lezingen op conferenties 1 seminar 3 stages 2 BA scripties, 1 MA scriptie.
Medewerker: I. Stengs

Sinterklaas en Santa Claus in Nederland Winterse feestcultuur en nationale identiteit, c.1850 – heden. (2007-2010)

Een van de momenten waarop veel Nederlanders zich ervan bewust zijn vorm te geven aan ‘Nederlands cultureel erfgoed’ is tijdens het sinterklaasfeest. Dit neemt niet weg dat Kerstmis tegenwoordig in Nederland als het belangrijkste feest van het kalenderjaar beschouwd wordt. Doel van dit project is het schrijven van een Engelstalige monografie over de complexe verhouding tussen de betekenissen van beide winterfeesten vanaf ongeveer het midden van de 19e eeuw tot heden, niet alleen in Nederland zelf, maar ook in de toenmalige koloniën. Leidende vraag daarbij is hoe de constructie en beleving van ‘nationale identiteit’ zich verhouden tot concurrerende mechanismen van betekenisgeving en identiteitsvorming, zoals percepties van ‘buitenlandse’ feestcultuur en van de invloed van de commercie, van stedelijke en plattelandscultuur, de cultuur van de verschillende confessionele denominaties en van maatschappelijke lagen en van de cultuur van nieuwe Nederlanders.
Resultaten 2007: 1 artikel in bundel, 3 lezingen
Medewerkers: J. Helsloot

Materiële cultuur

Bringing History Home: Postcolonial Identity Politics in the Netherlands (2005-2008)

This research project focuses on the interplay of identity politics among postcolonial migrants in the Netherlands, the growing receptivity of the host society to such strategic appeals, and the changing objectives to which these are being used. The theoretical aim of the project is to utilise concepts developed in the study of identity politics and transnationalism in a thorough historical analysis of the postcolonial migration experience as it took shape over the past six decades in the Netherlands, and compare these to postcolonial experiences elsewhere in Western Europe and the United States. Project in samenwerking met: KITLV, IISG.
Medewerkers: L. van Leeuwen.

Migratie en materiële cultuur (2003-2007)

Onderzoek naar de relatie tussen materiële cultuur en etnische identiteit. Het project onderzoekt de rol van huisraad en huisinrichting bij de constructie van etnische identiteiten onder verschillende migrantengroepen. In hoeverre oriënteren de diverse groepen zich bij de inrichting van hun woonhuis op het land van herkomst? In hoeverre is er sprake van verschillen tussen groepen migranten, binnen de groepen en tussen generaties? Project in samenwerking met: SISWO.
Resultaten in 2007: in het kader van het project verschenen in 2007 het nieuwjaarsboekje Turkse en Marokkaanse Nederlanders Thuis, en twee artikelen, te weten – 'Moroccan Dutch boys and the authentication of Clothing Styles' en 'Appropriating modernity and tradition. Dutch Turks and the imaginative geographies of East and West', beiden in de bundel P.J. Margry en H. Roodenburg (eds.), Reframing Dutch Culture. An ethnological view. Aldershot, Ashgate 2007. In Imagine IC Amsterdam en in de Openbare bibliotheek in Tilburg was de in het kader van het project ontwikkelde tentoonstelling Van Huis Uit te zien. In juli 2007 werd het project formeel afgesloten. Het eindverslag kan worden gedownload via http://www.meertens.knaw.nl/pdf/etnologie/eindverslagmigmat.pdf .
Medewerkers: H.C. Dibbits (projectleider Meertens /uitvoerder), H.M. van der Horst (oio Meertens Instituut/NWO/ASSR), J. Messing (oio NWO/ASSR).

Migratie en materiële cultuur, de interieurs van Turkse migranten en hun nakomelingen in Nederland (2003-2007)

In dit promotieonderzoek wordt gekeken naar de rol van huiselijke materiële cultuur in de sociaal-culturele positionering van Turkse immigranten en hun nakomelingen in Nederland. De belangrijkste onderzoeksdata werden verzameld via interviews en foto's in de interieurs van Turks-Nederlandse gezinnen. Deelproject van ‘Migratie en materiële cultuur’.
Resultaten in 2007: in 2007 werd het schrijven van het proefschrift afgerond. Het proefschrift zal in 2008 worden verdedigd. Zie voor overige resultaten de algemene projectbeschrijving.
Medewerkers: H.C. Dibbits (begeleider), H. van der Horst (promovendus), G.W.J. Rooijakkers (begeleider/promotor), J.T. Sunier (copromotor Fac. der Maatschappij- en gedragswetenschappen, UvA).

Orale cultuur

Communities claiming tales (2006-2010)

Het volksverhaal-onderzoek, alsmede de noodzakelijke documentatie daarvoor, wordt in de komende vier jaar behartigd door het nieuw opgerichte DOC Volksverhaal. Het onderzoek zal steeds gericht zijn op het toe-eigenen en claimen van volksverhalen door groepen in de Nederlandse samenleving. Het kan hier gaan om steden of dorpen, die zich met een volksverhaal proberen te profileren, zoals Hulst met Reinaart en Stavoren met het beroemde vrouwtje. Het onderzoek zal onder meer resulteren in een boek 'Locale Verhalen' i.s.m. wetenschappers van buiten het DOC. Daarnaast wordt er een begin gemaakt met edities van provinciale delen met volksverhalen, te beginnen met Groningen. Ook etnische groepen kunnen verhalen claimen: Creoolse Surinamers en Antillianen claimen Anansi, Nasreddin Hodja is van de Turken, en Kantjil van de voormalige Nederlands-Indiërs. Tot slot laten zich ook religieuze groepen onderscheiden die hun claims leggen op verhalen. Alle geclaimde verhalen kunnen op de één of andere manier als identiteitsbepalend worden geïnterpreteerd. Internet: http://www.docvolksverhaal.nl .
Resultaten in 2007: in 2007 is het Anansi-symposium gehouden en is er een begin gemaakt met het bijeen garen van de bijdragen ten behoeve van een boek over Anansi. Tevens zijn er lemma's geschreven voor het boek Lokale Verhalen, te publiceren in 2009.
Medewerkers: Ruben Koman (projectleider), Willem de Blécourt (research fellow (vrijwilliger)), Marie van Dijk (medewerkster onderzoek), Theo Meder (manager / senior onderzoeker), Marianne van Zuijlen (documentaliste).

DOC Volksverhaal  (2006-2010)

Het DOC Volksverhaal (DOC = Documentatie en OnderzoeksCentrum) houdt zich bezig met het documenteren, verzamelen en onderzoeken van volksverhalen en vertelcultuur in Nederland. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de traditionele monocultuur van het platteland maar evengoed naar de moderne multicultuur van het verstedelijkte Nederland. Het DOC ambieert een interdisciplinaire werkgroep 'Homo Narrans' op te richten alsmede een internationale Folktale Database (i.s.m. de International Society for Folk Narrative Research). Voorts zoekt het samen met maatschappelijke partijen naar structurele financiering. In 2009 zal het DOC Volksverhaal een boek publiceren over 'Lokale Verhalen': volksverhalen die zich aan een bepaalde plaats gehecht heeft of die door bepaalde groepen zijn toege-eigend. Tevens zullen er enkele provinciale bundels worden gepubliceerd. Verhaalmateriaal uit de Meertens-collectie zal worden gedigitaliseerd en gearchiveerd in de Nederlandse Volksverhalenbank, en nieuw veldwerk zal dit materiaal verder aanvullen. Internet: http://www.docvolksverhaal.nl. Project in samenwerking met: International Society for Folk Narrative Research.
Resultaten in 2007: er is veel nieuw verhaalmateriaal ingevoerd in de Nederlandse Volksverhalenbank, en er is onder andere veldwerk verricht in Groningen, Noord-Brabant en Zeeland. Er zijn veel teksten gedigitaliseerd en verzameld door vrijwilligers en stagiaires. Bij het DOC Volksverhaal is dit jaar dr. Willem de Blécourt betrokken als gastonderzoeker. De eerste bijeenkomsten van de werkgroep Homo Narrans hebben plaatsgevonden. De website van het DOC Volksverhaal is verder uitgebouwd. Samen met prof. dr. Rooijakkers is er college gegeven aan studenten van de UvA over de Canon van de geschiedenis in Nederlandse (volks)verhalen, liederen en getuigenissen.
Medewerkers: Ruben Koman (projectleider), Marie van Dijk (medewerker onderzoek), Theo Meder (manager / senior onderzoeker), Maarten van der Peet (Technisch ontwikkelaar), Henk Rave (documentalist), Marianne van Zuijlen (documentaliste).

Liedblad en smartlap: de populariteit van het 'populaire' lied (2001-2008)

Dit promotieonderzoek behandelt de positie van enkele vormen van het populaire lied in Nederland – de smartlap en het levenslied – en de factoren die daarbij een rol spelen. Het onderzoek richt zich met name op de late 19e en de 20e eeuw. Twee centrale foci zijn: de omslag aan het einde van de 19e eeuw van volksvermaak naar amusementsindustrie, en de jaren negentig van de 20e eeuw toen de culturele elite de smartlap omarmde. Centraal staat de herkomst van de betrokkenen, de performance (het samenspel van zanger en publiek) en de attitude van de betrokkenen en buitenstaanders. Er wordt zowel naar de professionele zangers als naar het circuit van amateurs gekeken. Het onderzoek spitst zich toe op de amateuristische zangcultuur (smartlappenkoren) en daaraan gerelateerde verschijnselen als smartlappencafés, -competities, etc. Door vermindering van werkuren van de onderzoeker is de duur van het project met een jaar verlengd.
Resultaten in 2007: in 2007 lag dit project stil: M.J. de Bruin werkte gedurende dit jaar volledig voor de afdeling Technische Ontwikkeling en hervatte per 1 januari 2008 het werk aan haar proefschrift.
Medewerkers: M.J. de Bruin

Onder de Groene Linde (1992-2008)

Uitgave van verhalende mondeling overgeleverde liederen (verzameld in de periode van circa 1950 tot 1975 door Will Scheepers en Ate Doornbosch) en onderzoek naar de herkomst van de liederen alsmede naar de overeenkomsten en verschillen met schriftelijk overgeleverde liederen en volksverhalen. Het betreft de afronding van deel vier dat liederen bevat over sociale verschillen tussen geliefden, en de ontwikkeling van nieuwe uitgaven. Parallel wordt een uitgave van een 9cd-box met veldwerkopnamen voorbereid m.m.v. Ineke van Beersum.
Resultaten in 2007: van Beersum voltooide de redactionele voorbereidingen van de 9-cd-box (definitieve selectie versies, verklaringen en toelichtingen per lied. Grijp begeleidde dit en schreef toelichtingen per cd en een algemene toelichting. Ruth van Baak Griffioen maakte vertalingen van alle teksten en toelichtingen in het Engels, begeleid door Grijp.
Medewerkers: I. van Beersum (redactie cd-box), L.P. Grijp (redactionele ondersteuning; hoofdredactie cd-box).

Verhaalrepertoires en vertelcultuur (1995-2010)

Onderzoek naar de vertelcultuur in Nederland, en naar de verhaalrepertoires van individuele personen en van groepen in de huidige (multiculturele en pluriforme) samenleving.
Resultaten in 2007: in het kader van het project zijn twee recensies geschreven en enkele interviews gegeven.
Medewerkers: Th. Meder.

WITCHCRAFT (2006-2010)

WITCHCRAFT staat voor What Is Topical in Cultural Heritage: Content-based Retrieval Among Folksong Tunes. Doel van het project is het bouwen en evalueren van een melodieënzoekmachine die bestand is tegen de muzikale variatie die eigen is aan de orale overlevering. Als testcorpus dienen de veldwerkopnames van Onder de groene linde. De betreffende subdiscipline is Music Information Retrieval (MIR). Het project wordt uitgevoerd op het Meertens Instiuut. Project in samenwerking met: Universiteit Utrecht, Dept of Information and Computer Sciences.
Resultaten in 2007: de medewerkers en coördinatoren publiceerden in totaal 8 gerefereerd artikelen en gaven 23 voordrachten in binnen- en buitenland. F. Wiering organiseerde een MIR symposium en workshop aan de Universiteit Utrecht (20-2), en een workshop (26-4) en een CATCH Meeting (27-4) aan het Meertens Instituut. Bijdragen werden geleverd aan de werkgroep Music Retrieval van L.P. Grijp (Muziekwetenschap Universiteit Utrecht). Ontwikkelde software: WitchCraftEditor Version 1.10 (Garbers), A Data Flow Infrastructure for the Liederenbank (Garbers en Van Kranenburg), Software Integration of the Melody search Engine with the Liederenbank (Garbers en De Bruin), Adaption of the Musipedia Keyboard for the Liederenbank (Garbers). Het proefcorpus werd aanzienlijk uitgebreid dankzij studenten van genoemde werkgroep en de start van het project Dutch Folksongs as Musical Content (zie aldaar).
Medewerkers: Louis Grijp (medeprojectleider), Remco Veltkamp (medeprojectleider UU Dept of Information and Computer Sciences), Frans Wiering (projectleider UU Dept of Information and Computer Sciences), Jörg Garbers (UU Dept of Information and Computer Sciences), Peter van Kranenburg (UU Dept of Information and Computer Sciences), Anja Volk (UU Dept of Information and Computer Sciences).

Religieuze cultuur

Apparitions in Contestation (2006-2010)

Onderzoek naar rand-katholieke groepen en bewegingen die zich met name concentreren rond (niet-erkende) devoties en Mariaverschijningen en die zich op contestatief-heterodoxe wijze articuleren in geschriften, via boodschappen of door optredens en zich daarbij vooral verzetten tegen modernistische thema's en ontwikkelingen in kerk en samenleving. Deelproject van ‘Shrines and Pilgrimage’.
Resultaten in 2007: – Presentatie paper 'The Paradox of Contestation: The Lady of All Nations' op internationaal congres The Power of Mary (RU Nijmegen), 1-3 Februari 2007. – Uitwerking paper tot artikel voor bundel. – Presentatie paper 'Divination and the Internet: Popular Authentication Processes of Contested Apparitional Devotions' op het congres van de American Folklore Society, 17-21 oktober in Quebec – Veldwerk en archiefonderzoek voor t.b.v. monografie over de Verschijningen van Welberg, voornamelijk in Nederland en in Canada.
Medewerkers: P.J. Margry.

Bedevaartplaatsen in Nederland on Line (BiN-on Line/BoL) (2006-2010)

Bewerking, onderhoud en uitbreiding van de online databank Bedevaartplaatsen in Nederland (BoL); Verwerving en beheer van data en documentatie inzake heilige en bedevaartplaatsen, t.b.v. de database en het materiële BiN-documentatiebestand. Stimulering van het gebruik van de BoL-database en vergroting van de kennis inzake de Nederlandse en Europese bedevaartcultuur ten behoeve van het wetenschappelijk onderzoek alsmede voor een breder publiek. Deelproject van 'Shrines and Pilgrimage'. Internet: http://www.meertens.knaw.nl/bol. Deelproject van ‘Shrines and Pilgrimage’.
Resultaten in 2007: – Updating van de database voor een groot aantal individuele lemma's. – Nieuw lemma 'Oene, Sint Joris' gemaakt en toegevoegd aan de website. – Diverse interviews gegeven aan de media over bedevaarten; diverse media van data voorzien.
Medewerkers: P.J. Margry (projectleider/uitvoerder), C. Caspers (TBI Nijmegen), C.M. van der Peet (software-ontwikkelaar).

Implicit Religion (2006-2010)

Onderzoek naar die elementen van het dagelijks leven die vormen van religiositeit (lijken te) bevatten en die geen verband met de traditionele uitingsvormen van religie (lijken te) houden.
Resultaten in 2007: voorbereiding en opzetten van dit nieuwe onderzoeksproject.
Medewerkers: P.J. Margry.

Memorialization, Self and Society (2006-2010)

Binnen dit project wordt onderzoek gedaan naar de betekenissen en de religieus-rituele en politieke dimensies van processen van 'memorialisering' rond personen, zaken of gebeurtenissen in de hedendaagse Westerse samenleving.
Resultaten in 2007: gepubliceerd werden de volgende artikelen: – 'Performative Memorials: Arenas of Political Resentment in Dutch Society', in: P.J. Margry & H. Roodenburg (eds), Reframing Dutch Culture. Between Otherness and Authenticity (Aldershot: Ashgate, 2007) 109-133. – 'Memorializing Traumatic Death', [guest editorial] in: Anthropology Today, 23, 3 (June 2007) 1-2 [i.s.m. Cristina Sánchez-Carretero]. – Verder werd een edited volume voorbereid op het thema memorialisation, waarvoor Berghahn in New York bereid is gevonden het uit geven. – Deelname aan slotdebat Held tentoonstelling Rijksmuseum, 25 oktober. – Een recensie geschreven van: Joep de Hart, Voorbeelden & Nabeelden (2005), in: Tijdschrift voor Sociale en Economische Geschiedenis 4 (2007) 157-158.
Medewerkers: P.J. Margry (MI), C. Sánchez-Carretero (Spanish National Research Council).

Shrines and Pilgrimage (2006-2010)

Etnologisch en historisch onderzoek naar heilige plaatsen, de verering van personen en objecten en bedevaart en pelgrimage en de samenhangende materiële cultuur in de Nederlandse en Westerse samenleving.
Resultaten in 2007: – Gepubliceerd werd het artikel: 'Jim Morrison: Idool en rolmodel', in: Joris van Eijnatten, Fred van Lieburg and Hans de Waardt (eds), Heiligen of Helden. Opstellen voor Willem Frijhoff (Amsterdam: Bert Bakker, 2007) p. 377-392. – Geschreven en (beeld-) redactie gevoerd over een populaire en verkorte editie van de vier BiN delen; in december kopij ingeleverd bij uitgever Bert Bakker. – Deelname stuurgroep Processie project KADOC, Leuven. – (Mede-) aanvraag NWO project Laatmiddeleeuwse Passiedevotie.
Medewerkers: P.J. Margry.

The Dynamics of Religious Reform in Church, State and Society in Northern Europe, c. 1780-c.1920 (2007-2010)

The project aims to establish a platform on the basis of which four academic institutes will be able to bring about international and interdisciplinary collaboration in the field of religious history. It will involve scholars at British, Dutch, Belgian, Scandinavian and German universities. The project’s intellectual aim is to explore the different ways in which the ecclesiastical reform agenda was pursued in Britain, Ireland, the Netherlands, Belgium, Scandinavia and Germany between 1780-1920, the impact this had on the relationships between church and state, and on the role that the churches played, as a result, within society. Project in samenwerking met: VU University (Amsterdam), Centre for the Comparative Study of Modern British and European Religious History, University of Wales (Lampeter), Documentation and Research Center for Religion, Culture and Society, KADOC-K.U. Leuven (Leuven).
Resultaten in 2007: platform Statement for the project. Coordinators Meeting in the German Historical institute, London, 24 August 2007.
Medewerkers: Joris van Eijnatten (VU Amsterdam), Jan De Maeyer (Kadoc Leuven), Peter Jan Margry (coordinator), Nigel Yates (University of Wales).

 

Overige projecten

Theorie en geschiedenis van de etnologie (2006-2010)

Naast de projecten die direct verbonden zijn met de verschillende aandachtsgebieden schrijven verschillende medewerkers regelmatig artikelen of houden lezingen op het gebied van de theorie of geschiedenis van de etnologie.
Resultaten in 2007: 3 artikelen.

Culture Wars (2006-2010)

Onderzoek binnen de 'lange 19e eeuw' naar de verhoudingen tussen kerk, staat en samenleving en de samenhangende conflicten op religieus, politiek, sociaal en cultureel terrein. Het gaat om diverse 'culture wars', zoals die in de 19e en in de eerste helft van de 20e eeuw gestalte kregen in Nederland en in de rest van Europa. Project in samenwerking met: Vrije Universiteit Amsterdam, KADOC Leuven.
Resultaten in 2007: – Internationale studiebijeenkomst in London, 20-21 augustus t.b.v. NWO Church-State project.
Medewerkers: P.J. Margry.

Gezamenlijke projecten Etnologie en Variatielinguïstiek

Dialectrenaissance (2000-2010)

Aan de hand van hedendaagse cultuuruitingen, zoals populaire muziek, cabaret, eredienst, etc, wordt onderzocht welke veranderingen de dialecten in Nederland ondergaan in het kader van de zogenoemde dialectrenaissance (sociolinguïstisch aspect). Tot de documentatie van dit onderzoek behoort onder meer een groeiende collectie dialect-cd's (momenteel circa 330).

Resultaten 2007:XXX
Medewerkers: E. van der Grijn-Santen (coördinator dialectcd's), L.P. Grijp (coördinator/uitvoerder), M.M. Jansen (OiO), M. van Oostendorp (coördinator/uitvoerder).