De populariteit van traditionele Holland-symbolen

Sinds enige tijd is er een groot aanbod aan huishoudelijke artikelen, woonaccessoires en kleding met traditionele Holland-symbolen. Allerlei voorwerpen worden versierd met motieven van Delftse tegels, ‘Hollandse’ boertjes en boerinnetjes, molens, grachtenhuizen, klompen en tulpen, boerenbontruitjes en borduursels. Rood, wit en blauw zijn populaire kleuren. Waarom worden tegenwoordig zo vaak traditionele Holland-symbolen afgebeeld op gebruiksvoorwerpen als ovenwanten, wc-borstels, fietstassen en kookwekkers? Hoe is het succes van de gebruiksvoorwerpen met traditionele Holland-symbolen te verklaren? Tessa Verloren van Themaat, masterstudent Geschiedenis aan de Vrije Universiteit, heeft stage gelopen op het Meertens Instituut om een antwoord te vinden op deze vragen.

Nederlandse identiteit

Uit Tessa’s veldwerk en haar analyse van kranten en tijdschriften blijkt dat de gebruiksvoorwerpen met Holland-symbolen opmerkelijk aanwezig zijn sinds 2006. De productie, het verkopen en kopen van dergelijke voorwerpen loopt analoog met het verschijnen van nationale identiteitskwesties. In de 21ste eeuw kwamen verschillende debatten op gang, over onder andere multiculturalisering en de globalisering, waarbij in toenemende mate de Nederlandse identiteit aan de orde werd gesteld. Nederlanders houden zich tegenwoordig expliciet bezig met de definiëring van Nederlandse identiteit en de manier waarop ze die vormgeven. De traditionele Holland-symbolen op gebruiksvoorwerpen spelen in op deze collectieve behoefte aan het benoemen van Nederlandse identiteit, met een duidelijk knipoog naar stereotiepe beeldvorming over Nederland. Het is opmerkelijk dat Nederlanders zich tegenwoordig symbolen uit de toerisme-sector toe-eigenen waaraan zij zich nog in de jaren ‘80 en ‘90 hebben gestoord. Ook in de jaren ‘90 valt trouwens een trend te constateren rond voorwerpen met Nederlandse decors. Deze decors bestonden echter niet uit Holland-symbolen, maar refereerden met ruiten en bloemenmotieven (Boerenbont) aan plattelandsidylles.

Gebruiksvoorwerpen

Dat de Holland-symbolen op voorwerpen te vinden zijn heeft ermee te maken dat mensen hun identiteit onder andere door middel van consumptie van producten vorm geven. Identiteiten zijn echter dynamisch en daarmee veranderlijk. Dit geldt ook voor beelden van Nederlandse identiteit. Voor deze achtergrond blijkt het handig dat de Holland-symbolen tegenwoordig vooral voorkomen op artikelen die een korte levensduur hebben en makkelijk vervangen kunnen worden door andere artikelen. En inderdaad: de huidige trend rond gebruiksvoorwerpen met Holland-symbolen blijkt al weer terug te lopen.

Masterscriptie

Tessa heeft haar stage afgerond maar zal in haar masterscriptie, die zij aan hetzelfde onderwerp wijdt, ingaan op enkele vervolgvragen. Zij zal o.a. focussen op gender-aspecten van de populariteit van gebruiksvoorwerpen met Holland-symbolen, immers: de groep consumenten van de producten met Holland-symbolen lijkt voornamelijk te bestaan uit vrouwen en meisjes tussen de 10 en de 60 jaar oud. Bovendien zal Tessa onderzoeken welke invloed de media hebben op de trend.

Het verslag van het onderzoek, geschreven door Tessa Verloren van Themaat, is te raadplegen op het Meertens Instituut.

Coördinatie en begeleiding: Sophie Elpers
Uitvoering: Tessa Verloren van Themaat
Partners: Meertens Instituut, Nederlands Openluchtmuseum

Project in samenwerking met het Nederlands Openluchtmuseum Het Nederlands Openluchtmuseum wil de populariteit van de Holland-symbolen als betekenisvol cultuurverschijnsel in de 21e eeuw documenteren en een verzameling van representatieve, kenmerkende voorbeelden aanleggen. Het onderzoek dat door Tessa verricht is zal als basis hiervoor dienen.

Foto boven door Ineke Meijer: Kerstpakket 2009, Meertens Instituut
Foto onder door Tessa Verloren van Themaat: Opstelling van de Holland producten in Xenos, Kalverstraat Amsterdam, 15 oktober 2010

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut. Ook abonnee worden? Klik hier.