Juli 2012: Wat zijn ‘gekaapte brieven’ en waarom worden ze door vrijwilligers overgetikt?

Wat zijn ‘gekaapte brieven’ en waarom worden ze door vrijwilligers overgetikt?

Het antwoord wordt gegeven door Nicoline van der Sijs

Deze vraag komt, in allerlei bewoordingen, regelmatig binnen bij het Meertens Instituut, sinds in november vorig jaar een vrijwilligersproject van start is gegaan waarbij Nederlandstalige gekaapte brieven met subsidie van het Prins Bernard Cultuurfonds worden ontsloten en getranscribeerd.

Gekaapte brieven

Gekaapte brieven zijn documenten die zich bevonden aan boord van Nederlandse schepen die door de Engelsen werden buitgemaakt in een van de vier oorlogen die Groot-Brittannië en de Republiek in de 17de en 18de eeuw hebben gevoerd. De hele lading van een gekaapt schip werd in beslag genomen – met de documenten kon worden bewezen dat het ging om een Nederlands schip, en de kaping dus rechtmatig was geweest: kapen mocht alleen in oorlogstijd. De documenten van de gekaapte schepen belandden in het archief van de High Court of Admiralty (thans onderdeel van The National Archives in Kew), waar de Nederlandse historicus S. Braunius ze in 1980 herontdekte. De gekaapte brieven staan in het Engels bekend als sailing letters; ze worden ook wel ‘kaperbrieven’ genoemd, maar dat is onjuist: kaperbrieven is de juridische benaming voor een machtiging vanwege het gouvernement om de kaapvaart uit te oefenen. Tot nu toe hebben wij tussen de gekaapte brieven geen kaperbrieven aangetroffen.

Vrijwilligers

Hoeveel gekaapte brieven er in het Engelse archief zijn, is vooralsnog niet duidelijk; er wordt vaak een aantal van 30.000 genoemd, maar het kunnen er veel meer zijn. Lang niet alle archiefdozen zijn bekeken. Wel zijn er van circa 8500 documenten foto’s gemaakt. Tot voor kort wisten wij niet precies wat er op al die foto's stond, maar dankzij het noeste werk van een groep van 100 vrijwilligers hebben we daarin inzicht gekregen. De vrijwilligers hebben namelijk in korte tijd van elk gefotografeerd document gegevens als afzender, geadresseerde, datum en tekstsoort geïnventariseerd. Daardoor kon meteen al een belangrijke schifting in het materiaal worden aangebracht, want de circa 3000 foto’s van blanco achterkanten of omslagen, van touwtjes en linten, en van toevallig in de dozen terechtgekomen pagina's uit gedrukte boeken of tijdschriften hoeven niet te worden getranscribeerd.

Brieven boven water

Zo bleven er altijd nog 5500 foto's over met te transcriberen tekst. Wat voor documenten zijn dat nu? Vaak wordt gedacht dat het uitsluitend gaat om persoonlijke brieven. Dat komt omdat deze brieven, die nooit bij de geadresseerde zijn aangekomen, veel publiciteit hebben gekregen: zo heeft Roelof van Gelder er het boek Zeepost aan gewijd, en heeft de KRO er tweemaal een serie op gebaseerd, met de titel Brieven boven water. Nu we een eerste overzicht hebben van de documenten, blijkt dat het aantal zakelijke documenten op de schepen ongeveer even groot is als het aantal persoonlijke brieven. De zakelijke documenten zijn van allerlei aard. De meest voorkomende typen zijn financiële maand- of jaaroverzichten, kwitanties, inventarislijsten, rekeningen, kasboeken, vrachtbrieven, notariële aktes, wisselbrieven en naamlijsten van slaven. Zowel de persoonlijke brieven als de zakelijke documenten zijn voer voor onderzoekers, en worden nu door de vrijwilligers getranscribeerd. Voorbeelden zijn al te vinden in de vier tot dusver verschenen delen van het Sailing Letters Journaal.

Op 8 oktober 2012 lanceert Meertens Instituut in het kader van Oktober Kennismaand de website waarop de eerste resultaten van het vrijwilligersproject beschikbaar komen: iedereen kan dan kennisnemen van de rijke en gevarieerde inhoud van de gekaapte brieven. Meer infomatie.

Dit artikel is verschenen in de digitale nieuwsbrief van het Meertens Instituut. Ook abonnee worden? Klik hier.