Vraag van december 2015: Over vieze sinterklaasliedjes

Ooit leerde ik op het schoolplein het vieze sinterklaasliedje:

Sinterklaas is jarig,
'k Zet 'm op de pot.
O wat zal ie stinken,
'k Doe de deur op slot.
Een Piet kwam kijken,
Met 'n stuk papier,
En hij zei heel zachtjes:
"O, wat stinkt het hier!

Bestaan er meer van zulke liedjes? Wat is de oudste? Vraagt mevr. F. Verheul te Hilversum.

Het antwoord wordt gegeven door Martine de Bruin, coördinator van de Nederlandse Liederenbank.

Ongetwijfeld zullen er in de loop der eeuwen meerdere vieze of spottende liedjes over Sinterklaas zijn gezongen. Dergelijke liederen werden alleen niet zo vaak opgeschreven. Dat we toch weten dat ze bestonden, komt doordat bijvoorbeeld kroniekschrijvers beschrijven welke liedjes ze op straat hoorden. Ook komt het vaak voor dat dichters in het voorwoord van hun nieuwe boek vermelden dat zij zijn begonnen met het schrijven van nieuwe liedjes omdat de in omloop zijnde liedjes zo laakbaar zijn. Zo zegt bijvoorbeeld Henricus Costerius, Pastoor van de Onze Lieve Vrouwekathedraal te Antwerpen, in zijn kerstliederenboekje Oudt huysken van Bethlehem (Antwerpen, 1590) welk lied hij graag wil vervangen door liederen van eigen hand. Dit is het kerstliedje:

Joseph was een Timmerman
Hy dronck so geeren cervisiam [= soort gerstendrank of bier]
Hy en hadde geen pecuniam [= geld],
hy vercocht sijnen tunicam [= broek].

Costerius betoogt dat het onjuist is om Jozef te beschimpen om zijn broek. Blijkbaar waren er liederen waarin gesteld werd dat de pasgeboren Jezus daarmee werd toegedekt. Wij kennen anno 2015 echter geen enkel Nederlands middeleeuws lied waarin dit thema voorkomt en als Costerius het lied over Jozef niet had geciteerd, hadden we niet geweten dat het bestond.

Spotliederen eeuwenoud

Als Kerst niet vrij van spot was, zal Sinterklaas dat ook niet zijn geweest. Ik ga er dan ook vanuit dat er al eeuwen geleden spotliederen over hem werden geschreven. ‘De oudste’ kennen we hoogstwaarschijnlijk niet. Costerius is namelijk een zeldzaam geval – meestal worden de gewraakte liederen niet met tekst en al genoemd. Misschien is de reden daarvoor dat het niet nodig werd gevonden om de mondeling overgeleverde liedjes uit het dagelijks leven op te schrijven – deze waren toch wel bekend. Tot op zekere hoogte geldt dat tot vandaag de dag: ook nu er zo enorm veel liedteksten op internet te vinden zijn, blijven althans de vragen over favoriete liedjes uit vroeger jaren bij o.a. de Liederenbank van het Meertens Instituut binnenstromen.

Geschiedenis sinterklaaslied

Als we kijken naar de geschiedenis van het sinterklaaslied, dan vinden we daar verschillende soorten liederen naast de nu nog bekende kinderliedjes. In brede zin horen ook de liederen over de heilige Nicolaas daarbij. Die gaan niet noodzakelijkerwijs over de viering van een sinterklaasfeest, maar er wordt bijvoorbeeld Sint Nicolaas als patroonheilige in aangeroepen, zoals in dit lied uit 1659. Sinterklaas werd ook vaak aangeroepen als huwelijksmakelaar, zowel door mannen als vrouwen. Deze liedjes zijn vaak kluchtig en soms een beetje pikant. Zo klaagt in dit lied uit 1712 een jongen over Sint Nicolaas, die hem maar niet zijn geliefde Phyllis als cadeautje bezorgt. De jongen wil wel een mooie meid die hem "als een pikstok” (een zwavelstok, een lucifer) in liefde doet branden. Ondanks zijn verzekering dat dit een 'zuivre gloed’ zal zijn, is ongetwijfeld duidelijk wat hij bedoelt. En in dit liedje uit 1655 wordt in het gebruikelijke 17e-eeuwse jargon (maagdenbloempje plukken = ontmaagden) beschreven hoe blij een bruid wordt van seks, met dank aan Sint Nicolaas die het huwelijk tot stand bracht.

Hoort wie kreunt daar kinders?

Veel 20e- en 21e-eeuwse liedjes zijn aanmerkelijk minder subtiel. Een snelle zoektocht op internet kwam uit bij liedjes met expliciete seks, zoals 'Hoort wie kreunt daar kinders? Hoort wie steunt daar kinders?’ met daarin alternatief lekkers (=sperma). ‘Sinterklaasje' blijkt ook goed genoeg te rijmen op ‘aarsje’ (voor beide, zie dit forum). Soms klinkt zo’n ‘vies' lied zelfs tijdens de sinterklaasintocht, zoals in 2010 in Nijmegen, waar volgens NRC.nl de volgende tekst uit de luidsprekers kwam: 'Ik ben een zwarte P / Maar heb een dikke L / En als je die niet lust / Je moeder lust ‘m wel’.

Scatologisch lied

Dan is het in de vraag genoemde lied erg onschuldig. Met een mooi woord noemen we dit een scatologisch lied, dat wil zeggen: een lied over menselijke uitwerpselen. Het is een van de meest verbreide sinterklaas-spotliedjes. Het zal nog steeds vooral via de mondelinge overlevering doorgegeven worden. Er zijn dan ook vele varianten van in omloop, waaronder deze combinatie met het liedje ‘de zak van Sinterklaas’:

Sinterklaas is jarig,
'k Zet 'm op de pot.
O wat zal ie stinken,
'k Doe de deur op slot.
Doe de deur weer open
En wat zie je dan …?

De zak van Sinterklaas,
Sinterklaas, Sinterklaas…

Bronnen

Henk van Benthem geeft in zijn bundel Sint-Nicolaasliederen: oorspronkelijke teksten en melodieën (2009) een mooi overzicht van de geschiedenis van het sinterklaaslied, van de vroegste Latijnse liederen tot popliedjes uit de 20e eeuw. C.J. Aarts en M.C. van Etten geven in O, kom er eens kijken: de mooiste sinterklaasliedjes (1998) een chronologische opsomming van de bekendste sinterklaasliedjes, net als bij Van Benthem inclusief herkomstinformatie. De beste bron voor contemporaine vieze liedjes over Sinterklaas is het internet; zie bijvoorbeeld http://forum.fok.nl/topic/1219950/2/25. Over vieze liedjes in het algemeen, zie Annemieke Houben, Vieze liedjes uit de 17e en 18e eeuw (2014).  Het liedje over Jozef en Costerius’ reactie daarop beschreef ik eerder in het artikeltje 'Het muzikale behang van de zestiende eeuw: Het Nederlandse lied tot 1600 in kaart gebracht’ in Respons 2002, 28-34.

Zie voor liedjes over Sinterklaas de Nederlandse Liederenbank.

_______________________________________________________________________

Dit artikel is verschenen in de nieuwsbrief (december 2015) van het Meertens Instituut. Heeft u een vraag voor het instituut, stuur dan een mail aan de redactie. Ook interesse in de nieuwsbrief? Klik hier voor meer informatie.

Foto in kader, Huis van de Sint, Stad Sint-Niklaas.